Jonas Hassen Khemiri

Ett öga rött
Norstedts Förlag 2003
252 sider


Ett öga rött har blitt karakterisert som den store svenske innvandrarromanen. Dette er litt øydeleggjande for meg når eg skal lese boka. Ein slik karakteristikk skapar forventningar. Når eg begynner å lese boka med forventningane "store svenske innvandrarromanen" ender eg opp med å sjå etter kva som gjer romanen til ein "innvandrarroman". Dersom ein leser boka med dette innvandrarperspektivet er det lett å miste fleire av dei andre perspektiva i boka av syne. For Ett öga rött er så mykje meir enn ein "innvandrarroman". Det er ein roman om å vere tenåring i Stockholm. Det kunne like gjerne vore ein roman om å vere tenåring i Oslo, men nå har Khemiri lagt handlinga til Stockholm. Det er ein roman om ein gut som leitar etter identiteten sin og som skriver om det han opplever i løpet av ein haust.

Hovudpersonen, Halim, bur saman med faren som driver ein butikk i Stockholm. Han har fått ei skrivebok, ei raud bok med gullornamentikk, og i denne boka skriver han om kvardagen sin. Halim ser på seg sjølv som arabar, sjølv om han er fødd i Sverige og har vekse opp i Stockholm. Han foraktar dei arabarane som forsøker å bli svenskar og han foraktar den svenske integrasjonsplanen som skal ta i frå han den eigentlege etnisiteten hans. Faren har gitt opp kampen, han meiner det er viktig å vere god i svensk språk og at ein må jobbe og tene pengar for å klare seg i Sverige. Halim sitt mål er å bli den viktigaste revolusjonsinnvandraren i Sverige. Boka forteller om drømmer, både med symbolsk betydning og Halim sin lengsel etter å finne sin eigen identitet. Det er ein oppvektsroman, som fortel om ein gut med eit litt anna perspektiv enn dei fleste andre oppvekstromanar. Det er viktig bok som er verdt å lese for alle som omgås ungdommar med minoritetsbakgrunn. Men eg liker ikkje "innvandrarroman-stempelet". Eg synes det snevrar inn boka og gjer henne mindre enn ho eigentleg er.

Ett öga rött er kanskje mest kjent for at ho er skrive på såkalla "rinkebysvensk" - den svenske varianten av kebab-språket, der verbet aldri står på andreplass i setninga og slanguttrykk dominerer. Språket er ein viktig del av stemninga i ei bok, og det å lese denne gebrokne svensken er med på å teikne eit tydeleg bilete av Halim og forsterkar indentitetsforvirringa som hovudpersonen står midt oppi:

"I dag det var sista sommarlovsdagen och därför jag hjälpte pappa i affären. Först vi fyllde skyltfönster och klistrade rea-prislappar och sen vi plockade nya varor. På lagret det var fullaste kaos med dammhöger och spindelväv på hörnen. Jag hjälpte rensa och hittade en påse med gamla Turtlestermosar och kartongar med pincettar och nagelklippare. Också jag hittade massa bucklade tomteblossaskar ock längre in en gammal brandbil jag vann i skollotteri, det var länge sen (kanske i mellanstadium). Pappa ställde ut termos och brandbil och också han hängde några Snobbenhaklappar i skyltfönster. Jag sa det ble för fullt, men pappa sa det är viktigt allt syns utifrån. Sen han bad mig skriva text på pappskylt."

Det tok litt tid å komme inni denne skrivemåten, men etter at eg vende meg til å lese denne ordstillinga synes eg denne måten å bruke språket på fungerer veldig godt, i alle fall i denne boka. Ett öga rött er omsett til norsk, men eg er svært usikker på korleis denne omsettinga er. Ein kan sikkert få fram noko av same effekten på norsk, men eg foretrakk å lese ho på svensk. Det kan hende eg gjekk glipp av nokre slang-uttrykk, men det får heller bare vere.

Ett öga rött er som sagt ei god, og også ei viktig bok, som eg absolutt kan anbefale dykk å lese.

I dag blir det avgjort

Klokka 13.00 i dag kjem Horace Engdahl til å kunngjere kven som vinner nobelprisen i litteratur i år. Engdahl har allereide skapt blest rundt prisen i år, ved å hevde at den kritisere den amerikanske samtidlitteraturen som for sensitiv for trender i eigen massekultur her:
- USA er for isolert, for avsondret. De lar seg ikke like lett overføre og deltar ikke i den store litteraturdialogen. Deres uvitenhet er hemmende

Han har klart å erte på seg store deler av det amerikanske litterære miljøet med desse utsagna. Mellom anna hevdar amerikanerane at det er 13 år sidan sist dei fekk prisen, og i løpet av desse 13 åra har det vore 9 europearar, så nå er det på tide at amerikansk litteratur blir anerkjent igjen.

For det første kan vi ikkje snakke om Europa på same måten som amerikanarane snakkar om USA. Tyrkia er jo Europa, men Günther Grass, Doris Lessing og Orhan Pamuk kan vel ikkje seiast å høyre til den same kulturen?

For det andre er det då ikkje ein pris som skal delast ut etter geografiske kriterier. Det er litterære kriterier som skal telje. Denne typen kritikk som Svenska Akademien blir møtt med har vore ein av hovudgrunnane til at vår kjære Astrid Lindgren ikkje fekk nobelprisen. Dersom prisen ville gått til ein svenske, i eit så lite land med eit så lite litterært miljø, ville det blitt ramaskrik og skuldingar om favorisering og kjennskap.

Det er synd at ikkje dei litterære kriteria får vege mest i slike samanhengar.




Men tilbake til årets pris, nå 4 timer før han skal kunngjerast. Ladgroves-lista ser slik ut i år:

Claudio Magris 3/1

Adonis 4/1

Amos Oz 5/1

Philip Roth 5/1

Don deLillo 7/1

Haruki Murakami 7/1

Les Murray 7/1

Yves Bonnefoy 10/1

Inger Christensen 14/1

Eg håper på japanaren eller dansken.
Og det er ikkje fordi dansken er skandinavisk, men fordi ho fortener det.

Eg har så lyst til å lese...

Eg har ein stor stabel med bøker som eg har lyst til å lese ligggande på eit bord på "kontoret" mitt.

Sara Stridsberg: Drömfakulteten.
Walt Withman: Gresstrå
Khaled Hosseini: Tusen strålende soler
Samuel Beckett: Malloy, Malone dies og The unnamable
John Milton: Paradise Lost
Yann Martel: Historien om Pi
Edward Hoem: Ave Eva
Frode Grytten: Flytande bjørn








Per Olov Enquist: Boken om Blanche og Marie.
Peter Høeg: Kvinnen og apen.
Tove Ditlevsen: Vilhelms værelse.
Stig Dagerman: Ormen
J. M. Coetzee: Barndom Ungdom.
Albert Camus: The stranger.
Tristan og Isolde.
Doris Lessing: The golden notebook.
Doris Lessing: The grass is singing
Joseph Conrad: Razumov
Haruki Murakami: After dark.








Mark Haddon: A spot of botter.
Carl Frode Tiller: Bipersonar
Mark Haddon: The curious incident with the dog that night.
Per Olov Engquist: Nedstörtad Engel
Thomas Mann: Buddenbrooks
Kader Abdollah: Huset ved moskeen
William Faulkner: Larmen og Vreden
Fernando Pessoa: Uroens bok
Jon Fosse: Melancholia I og II
Thomas Espedal: gå - eller kunsten å leve et villt og poetisk liv.
Orhan Pamuk: Det hvite slottet.
Virginia Woolf: Jacobs room.






Desse... og mange fleire bøker har eg lyst til å lese. Nokon gonger blir eg glad av å sjå denne stabelen med bøker. Då tenker eg at eg kjem til å få stor glede av å lese alle desse bøkene. Andre gonger blir eg litt lei meg når eg ser denne stabelen. Då tenker eg at det er så mange fleire bøker som skulle ha vore i denne stabelen og at eg aldri kjem til å få tid til å lese alt eg skulle ønske eg hadde tid til å lese.

Gert Nygårdshaug, igjen...

I går høyrde eg eit intervju med Nygårdshaug om boka Fortellernes marked. Eg var akkurat ferdig å lese boka, og eg må seie eg var like skuffa over denne som eg var positivt overraska over Mengele Zoo, då eg las boka.

Til gjengjeld var denne mannen utruleg flink til å snakke om boka si. Stoffet han har skrive om var heilt klart eit stoff som engasjerte han, så det å vere publikum og høyre han fortelle om boka var verkeleg interessant!

Så dersom de får anleiing til eit møte med Nygårdshaug anbefaler eg dykk verkeleg å gripe sjansen.
Denne mannen er flink til å snakke om bøkene sine, og det er det ikkje alle som er...

Litt om den nyaste boka hans:

Fortellernes marked
Cappelen Damm 2008
443 sider

Gert Nygårdshaug har skrive romanen som setter føre seg å avsløre dei primitive religionane si overtru. Med "dei primitive religionane" meiner han kristendom, jødedom og islam.

Han har gjort eit veldig grundig arbeid ved å sette seg inn i den antikke kyrkehistorien, kanoniseringa av bibelske tekstar og alternative retningar som oppstod i antikken. Research og kjeldemateriale er grundig, og han er god til å forklare vanskeleg stoff på ein enkel måte for lesaren. Ein får med seg forskjellen på ebjonitisme og gnostisisme og andre aktuelle retningar gjennom ein oversiktelig presentasjonsmåte.

Historia rundt dette materialet er litt platt, rett og slett. Det kan verke som om forfattaren har hatt det litt for travlet med å bli ferdig med boka si, til at han har tatt seg tid til å jobbe ordentleg med sjølve fortellinga. Vi møter to mellomaldrande menn, ein bibliotekar og ein veterinær som stadig får brev frå ein ven, Gotvin Soleng, frå Prost Gotvins geometri. Desse breva er referater og spor frå Gotvins jakt på sanninga. Etter å ha fått eit brev, spiser dei eit gourmetmåltid, drikker god vin og grappa og snakkar om innhaldet i brevet. Deretter går det ein god del sider der dei går og ventar på eit nytt brev. Når neste brev kjem gjentek samtalane, maten og drikka seg. Det blir for enkelt og rett og slett litt einsformig. Før eg var halvvegs i romanen begynte eg å få ei kjensle av å ha lese dette før.

Innleiinga og avslutninga skiller seg veldig frå resten av boka. Boka er bygga opp med at ho begynner med at ein av hovudpersonane, Gerbert Rodin er i ein ørken i Egypt, kor han er plassert av ei merkeleg kvinne. Deretter hopper handlinga ca. 2 år tilbake, og historia om breva og Gotvin Solengs oppdagingar blir fortalt. Til slutt kjem historia fram igjen til starten og Gerbert er tilbake i ørkenen i Egypt. Desse første og siste sidene er annleis enn brev-delen, og av mykje høgare kvalitet. Innleiinga gir håp om ei godt skrive bok, og avslutninga rundar av på ein god måte. Problemet er bare at dei 350 sidene i mellom blir litt einsformige.

Eg trur ikkje eg ville ha brukt tid på å lese denne boka ein gong til. Samtidig er det vel anvendt tid å forsøke å få med seg eit forfattarmøte med Nygårdshaug. Han er spennande å høyre på og flink til å snakke om bøkene sine.