Før jeg brenner ned

Gaute Heivoll
Før jeg brenner ned
304 sider
Tiden, 2010.

Den siste helga i ferien skulle eg bruke til å vere i fjellet og gå turar i områda rundt hytta. Men eg hadde tatt med meg Gaute Heivoll sin siste roman, Før jeg brenner ned, ein roman som var så fengslande, at det var såvidt eg kom meg ut døra. Eg måtte bare lese eit kapittel til...

Før jeg brenner ned er ein roman basert på dei sanne historiane om pyromanen som gjekk laus i Finsland i Vest-Agder, våren 1978, den unge guten som startar ti brannar og som nesten tek livet av fire eldre menneske. Samtidig er det historia om den vesle guten som blei døypt i Finsland kyrkje den 5. juni 1978, medan heile bygda var på utkikk etter pyromanen. Og denne guten er Gaute Heivoll, forfattaren og det forteljande eget i romanen. For parallelt med den spennande forteljinga om brannane frå 1978 skriv Heivoll svært gripande om då han fann ut at han skulle skrive denne forteljinga, samtalane med dei som hugsar denne tida i 1978 og etterkvart sin eigen barndom og oppvekst i bygda der det brann. Og på ein gripande måte blir historia til dei to gutane frå Finsland fletta inn i kvarandre: Dei er begge eineborn. Dei er begge litt aleine, litt annleis enn andre born i skuletida. Dei er begge flinke og snille gutar, og folk har tru på at dei skal kunne bruke evnene sine til noko stort. Dei lærer begge å spele piano av Theresa. Og dei opplever begge ting i livet som får galskapen til å blusse opp inni seg. Men der pyromanen begynner å tenne på hus, begynner forfattaren å skrive. Denne parallellføringa av forteljingane skaper ein god komposisjon av romanen og samtidig gir han boka eit svært godt driv.

Boka har eit svært sterkt spenningselement, til tross for at lesaren tidleg får vite kven pyromanen er og at han blir arrestert. Spenninga blir på eine sida bygga opp om korleis han vil bli avslørt, samtidig er det også ei sterk spenning knytta til forfattaren og eget si eiga historie. Begge historiene er ei samanblanding av fakta og fiksjon, som skapar ei anna form for spenning. I eit intervju i Dag og tid for to veker sidan sa Heivoll om denne samanblandinga:

Lov å lyga
Heivoll har oppsøkt fleire av dei som opplevde pyromanen og fått dei til å fortelja om dramaet.
– Men eg måtte ta nokre steg til sides for røyndomen for å få til å skriva historia, og difor har det vorte ein mosaikk av fakta og dikting. Eg har fiksjonalisert brannstiftaren. Både han og foreldra hans har fått andre namn, medan andre er omtalte med sine eigne namn. Eg vart nøydd til å byggja opp pyromanen frå botnen av.
– Vil du kalla boka ein «dokumentarroman»?
– Nei, eg kallar det ein roman. Boka må ikkje lesast bokstavleg eller dokumentarisk. Skrivinga førde til ei erkjenning om at det faktisk er lov til å lyga – først og fremst om meg sjølv.

Romanen har fleire lag, han er både forteljing og metaforteljing, i og med at forfattaren skriv seg sjølv og skriveprosessen inn i teksten. Denne samanblandinga av fakta og fiksjon, av forteljing og metaforteljing er svært elegant og ho fungerer godt og gir forteljinga eit godt driv. Og denne eksperimenteringa med fleire lag av verkelegheit i forteljinga går ikkje på bekostning av den gode historien som blir fortald.

Før jeg brenner ned er noko så sjeldan som ein velskriven og spennande pageturnar, med høg litterær kvalitet. Eg kjende sjølv på redsla og frykta, etterkvart som ho spreidde seg hos bygdefolket, og eg blei rørt av eget si forteljing. Skildringane av bygda er levande, og eg som knapt nok kjende igjen Nodeland, som er eit togstopp på Sørlandsbanen, satt med ei kjensle av å bli kjend med vegane, folka, vatna og naturen i Finsland. Dette er ein ubeskriveleg godt skriven roman, og Heivoll fortener all den skryten han har fått for boka. Det er bare synd at eg las ho så fort. Ho kunne gjerne vart litt lenger.

Trekkoppfuglen

Haruki Murakami
Trekkoppfuglen
Originaltittel: Nejimaki-dori kuronikure (1995)
Oversatt av Kjell Risvik
Pax forlag 2005.
636 sider


Mykje av lesetida mi i sommar har gått med på å lese Murakami sitt storverk Trekkoppfuglen om igjen. I 2006 las eg denne boka, som den første boka eg las av Murakami, og med denne fekk eg auga opp for eit svært spennande forfattarskap. Sidan Murakami kjem til Oslo om ei veke, og sidan eg nesten får sjå han då, fann eg ut at eg skulle lese om igjen denne boka som eg jo hugsar godt, fordi ho gjorde inntrykk, men som eg likevel ikkje hugsa godt når eg begynte å lese ho om att.

Den lange og kronglete historia om Trekkoppfuglen begynner den dagen ei framand kvinne ringer den arbeidslause mannen Toru Okada, medan han kokar spagetti til lunsj. Han tek seg ikkje tid til å snakke med henne, men blir likevel litt nysgjerrig på kven denne kvinna er, fordi ho veit så mykje om han. Omtrent samtdig forsvinn katta som Toru Okada og kona Kumiko har hatt saman, og som har vore ein lykkebringar over ekteskapet deira.

Etter katta si forsvinning oppstår ei rekke underlege, absurde og surrealistiske hendingar, og lesaren blir introdusert for eit omfattande og forvirrande persongalleri. Søstrene Malta og Kreta Kano som framtrer både på ordentleg og i draumane til Okada, ein type draumar som ikkje er heilt som andre draumar, sidan det er ei form for reell kommunikasjon i desse draumane. Okada blir også kontakta av Løytnant Mamiya som var i hæren saman med den avdøde synske rådgjevaren Honda, som ekteparet blei sett i kontakt med. Etter Honda arvar Okado ein tom boks, som Mamiya kjem for å overlevere, og denne overleveringa blir starten på eit vennskap kor Mamiya fortel om dei grufulle opplevingane han hadde under andre verdskringen i Mandsjuria og seinare i Sovjet. Okada møter også den trøblete tenåringsjenta Mai Kasahara, som nesten tek livet av han då han klatrar ned i ein tom brønn for å tenke. Dette opphaldet i brønnen får stor betydning for Okada, og etter dette får han Okada eit underleg merke på kinnet, som viser seg å vere viktig i forhaldet til den underlege kvinna som kallar seg Muskat og sonen hennar Kanel.

Trekkoppfuglen har eit innfløkt og tidvis forvirrande persongalleri, hendingane vekslar mellom forteljingar frå fortida, nåtidsberetningar i første person frå Okada sin ståstad, surrealistiske hendingar i grenseland mellom draum og verkelegheit og ei samanfletting av både forteljingane frå fortida og dei underlege verkelege og uverkelege hendingane i nåtida. Språket er fengslande, forteljinga har god driv, og det er ei bok det ikkje blir kjedeleg å lese til tross for at ho er lang. Mykje av drivkrafta i boka ligg bak spørsmålet om kor forfattaren vil med alle desse underlege historiane, som delvis blir fletta saman etterkvart. Samtdig med alt det absurde og grenseoverskidande, er grunntonen i boka svært jordnær, gjennom forteljarstemma til Okada, som er ein mann som i utgangspunktet har realistiske forventningar til korleis ting skal henge saman. Tankane og refleksjonane han gjer seg om alle desse underlege hendingane og spørsmåla han stiller er med på å gjere boka truverdig, til tross for at ho til tider tippar litt langt over i det surrealistiske og absurde. Og det er dette som gjer boka så utruleg god.

Feriedikt

Eg les Ingeborg Bachmann si diktsamling Böhmen ligger ved havet. Ho er full av fine dikt.

Hva skal jeg kalle meg?

En natt var jeg et tre og bundet
så smatt jeg unna som en fugl og var fri,
fengslet i en grav ble jeg funnet,
et skittent egg sprakk, slapp meg fri.

Hvor styrer jeg hen? Jeg har glemt
hvor jeg kom fra og hvor jeg går inn,
til mer enn en kropp er jeg bestemt,
en hard torn og en flyktende hind.

Idag er jeg venn med lønnens krans
i morgen får jeg stammen ti å blø ...
Når begynte skylden sin ringdans,
som jeg svømte med fra frø til frø?

Men i meg synger et oppbrudd til
- eller en slutt - og hindrer min flukt,
jeg vil slippe unna skyldens pil,
som søker meg i villand og sandbukt.

Kanskje kan jeg en gang gjenkjenne meg,
en rullende stein en kråke...
Bare ett ord mangler! Hva skal jeg kalle meg,
uten å være i det andre språket?

Av Ingeborg Bachmann. Gjendikta av Karin Haugane.

Poetiske anagrammer

Ein eg kjenner har laga ei oversikt over alle anagrammene i bokmålsordboka. Eg har lese lista over anagrammer fleire gonger, og eg klarer ikkje la vere å bli beigeistra over det fantastiske lydspelet i desse orda. Eg har lese gjennom lista fleire gonger, og det er som å lese ei god diktsamling. For det er noko som skjer med desse anagramma som gjer dei svært lyriske. Det står ei rekke ord etter kvarandre og alle orda har like mange bokstavar, like mange stavingar og dei same lydane. Og samtidig har dei gjerne litt ulik intonasjon og rytme. Dette er med på å skape eit svært spennande lydbilete i ordrekkene.

Høyr bare på lydane i dette:

listende
slindete
slitende
slitnede
stilende
stilnede
tiendels
tilsende
tislende

Eller dette:

lestinger
silregnet
silregnte
singleter
slingrete
stelinger
striglene
tilregnes
tingleser

Og dette:

knasinger
krasingen
naskinger
raskingen
renskinga
sakninger
sankinger
skaringen
snekringa

Dette er jo eigentleg ei lingvistisk orientert oversikt, kor orda er organisert etter alfabetisk rekkefølgje. Det er altså ikkje ei diktsamling. Og det er ikkje meininga at tekstane skal ha eit kognitivt meiningsinnhald. Dei små tekstane er ikkje i utgangspunktet bygde opp som tekstar, men som ei alfabetisk oversikt over ord med dei same bokstavane. Likevel les eg oversikta som om ho skulle vere ei diktsamling. Og det får meg til å tenke på kva det er som gjer eit dikt til eit dikt.

Det er ikkje nødvendigvis det reint kognitive meiningsinnhaldet som gjer at eg liker eit dikt. Det kan sjølvsagt vere det, men andre gonger er det som om lydane i seg sjølv speler ei langt større rolle enn betydninga til orda, når eg les tekstar. For i det lydlege kan det ofte skapast ei stemning eller ein slags "tone", for eksempel gjennom spelet mellom like og ulike lydar. Denne tonen kan stå i samsvar med betydninga av orda, men han kan like gjerne leve sitt eige liv. Og det gjer han, i desse anagramma. Og det er det som gjer desse ordrekkene, som i utgansgpunktet har ein vilkårleg betydningsstruktur, til små tekstar med ein sterk estetisk apell.

aksel
aksle
elska
klase
lakes
laske
leksa
leska
sekla
slake

Lista over anagrammer finn du her.

Ein delikatesse-bokhandel

Tidlegare i sommar var eg ei veke i Paris, og då var eg sjølvsagt innom Shakespeare and company, som ligg ved Seinen ikkje langt frå den overveldande katedralen Notre Dame. Atmosfæra rundt denne butikken er heilt spesiell. Då eg stod på fortauet utføre, var det som å sjå eit glimt av ei anna tid, hadde det ikkje vore for alle turistane. Og då eg kom inn i butikken blei eg overvelda - dette er ein bokhandel, kor det er bøker overalt, og ingen andre ting enn bøker.


På biletet ser du fleire meter med diktsamlingar, frå golv til tak. Og eg, som så ofte blir oppgitt over kor vanskeleg det er å finne butikkar som prioriterar lyrikk, blei så overvelda ved første besøk at eg gjekk tomhendt ut igjen. Eg gjekk tilbake ein seinare dag og denne gongen brukte eg over ein time framføre denne eine hylla. Eg kunne stå å bla i samlingar av ukjende diktarar, notere ned forfattarnamn og titlar som eg kan søke opp og kjøpe med seinare høve. Eg plukka ut ein stor stabel med bøker, før eg begynte å tenke på dei 15 kiloa med baggasje eg hadde tilgjengeleg på heimturen, og sette ein del av dei på plass i hylla med tungt hjarte, før eg betalte for nokre få av bøkene og gjekk.

Paris er ikkje som Norge. I Paris er det bokhandlarar, med godt utval i lyrikk. Det er også ostebutikkar som bare sel ost, kjøttbutikkar som bare sel kjøtt og Cocolathiers som bare sel sjokolade. Og både osten og kjøttet og sjokoladen har kvalitet. Eg ønsker meg ein større marknad med spesialiserte småbutikkar, kor dei ansette kan det dei sel, også her heime. Og eg ønsker meg bokhandlarar som er heilt utan interiørartiklar og kaffikanner, og som heller er fylt til taket med bøker, med stige slik at ein kan rekke opp til øvste hylle. Men eg er ikkje sikker på om det er marknad for slike butikkar på annakvart gatehjørne, i eit land kor folk allereide klager over høge prisar og gjerne står i bilkø til Svinesund kvar helg for å få dei vakumpakka kotteletta sine litt rimelegare.

Ingrid skreiv for nokre veker sidan eit innlegg med tittelen "Om lyrikens styvmoderliga behandling", kor ho skriv:

Jag vill inte öda tid i en "bokhandel" som har ett utbud liknande min lokala Ica-affär.

Det er vanskeleg å finne skikkeleg fine delikatesse-bokhandlarar, med stort utval i lyrikk her i Norge, og eg har inntrykk av at det same gjeld nabolanda våre. Vi har jo Tronsmo i Oslo og Bislett Bok, men heller ikkje der er utvalet samanliknbart med Shakespeare og company. Vi har også god tilgang på nettbutikkar, som for eksempel Audiatur, og det er stadig lettare å skape sitt eige gode utval med å bestille bøker frå utlandet. Men ulempa med ein nettbutikk er at det ikkje går an å stå å bla i bøkene til ukjende forfattarnamn, ein kan ikkje stå framføre hylla og leite etter smaksprøvar. Ein må vite kva ein leiter etter, på nettet.

Vel heime i Norge skulle eg kjøpe ein bursdagspresang. Eg trudde eg hugsa at Tanum på Oslo City hadde ei lyrikkhylle før, så eg gjekk innom der fordi der er det praktisk å gå innom når ein kjem frå t-banen. Men lyrikkhylla var borte - eg fann ho i alle fall ikkje. Dermed fekk jubilanten ein roman i staden, noko ho blei glad for. Men det er synd at det er så vanskeleg å finne diktsamlingar i heilt vanlege bokbutikkar.

Eg ønsker meg ein delikatesse-bokhandel, slik som Shakespeare and company. For sjølv om det kanskje er ein økonomisk risiko knytta til det å bestille opp eit lager med marginale diktarar og å eksponere desse på bekostning av dei krimforfattarane som ein allereide veit selgjer godt, plager det meg at utvalet er så snevert her til lands. Lyrikk og anna såkalla smal litteratur sel dårleg, det veit vi. Men er ikkje forventningane om dårleg sal, også ein sjølvoppfyllande profeti? For korleis kan bokbransjen eigentleg forvente at bøker som ikkje blir eksponert i det heile tatt, og som ikkje ein gong finnst i hyllene skal bli oppdaga og lesne? Ville ikkje butikkane og forlaga også ha tent på eit litt breidare utval, også innafor såkalla smal litteratur? Eg kan ikkje så mykje om økonomi, men eg trur ikkje at etterspurnaden aukar ved at tilbodet blir borte. Og når dei store kjedane fjernar lyrikken frå butikkane sine, er tilbodet i ferd med å bli borte. I kven si interesse er eigentleg det?

Shakespeare and company er ein bokhandel til inspirasjon. Og dei har heller ikkje utelate bestselgjarane. Til tross for godt utval i lyrikk og litteraturfilosofi og andre sjangrar det ofte er vanskeleg å finne i bokhyller, har dei meir alminneleg kjende namn i tillegg. Dei har bare ikkje fått så mykje plass, som hos dei som bare har bestselgjarane.

Eg skulle ønske det fanst fleire slike butikkar, kor lyrikken får den plassen han fortener.

Eit dikt midt på natta

Nokon vil kanskje påstå at Sylvia Plath sine samla dikt ikkje er egna lektyre, når ein er våken midt på natta. Men det er framleis ferie, og noko av det fine med ferie er at ein kan våkne klokka 03 om natta utan å tenke på at ein burde passe på å få nok søvn før vekkerklokka ringer. Derfor liker eg å vere våken midt på natta og lese Syliva Plath.

"Prospect"

Among orange-tile rooftops
and chimney pots
the fen fog slips,
gray as rats,

while on spotted branch
of the sycamore
two black rooks hunch
and darkly glare,

watching for night,
with absinthe eye
cocked on the lone, late,
passer-by.

(Sylvia Plath - 1956).

Salg på Audiatur

Det er salg hos Audiatur.no . Og eg må innrømme at eg er litt svak for bokhandlarar som sender billige bøker portofritt heim til meg. I tillegg er det jo så alt for enkelt å betale med Paypal. Men kva gjer vel det, når haustmånadane er redda og eg kan vente på spennande, både kjend og ukjend lyrikk i posten?

Vi tar forbehold om at enkelte titler kan være utsolgt.
Stk ISBN Forfatter: Tittel: Pris:

1 8256010665 Vizma Belsevica Den hvite gjemselen 60

1 8256011157 Sandor Csoori Mennesker, Grener 60

1 8256011270 Les A Murray Midtsommars is 70

1 8205331871 Bjørn Aamodt Arbeidsstykker og atten tauverk 100

1 8210047620 Terje Dragseth Logg 70

1 8274880803 Ingeborg Bachmann Böhmen ligger ved havet 80

Murakami

I slutten av juni hadde eg eit titalls idear til blogginnlegg eg skulle skrive. Nå har eg ingen. Derfor les eg bloggar, og håper at inspirasjonen kjem tilbake. I mellomtida kan eg jo fortelje at eg stod opp tidleg i dag for å sikre meg billettar til Murakami på Litteraturhuset i slutten av august, og at eg derfor er trøytt, sjølv om eg ikkje fekk billettar og må nøye meg med å sjå han på storskjerm i etasjen over. Også les eg Trekkoppfuglen om igjen, på norsk denne gongen. Eg har ikkje lese nokre andre bøker i juli, sjølv om eg sa eg skulle lese så mykje i sommar. Men eg synest eigentleg det er heilt greit. Trekkoppfuglen er ei fin bok. Eg liker den absurde og samtidig den gode skildringa av det folk vanlegvis ikkje sett ord på:

"Men det er én ting jeg vil spørre deg om. Hvorfor tenker du alltid på døden?"
Hun stakk en sigarett i munnen og strøk behendig av en fyrstikk med den ene hånden. å satte hun på seg solbrillene.
"Mener du at du ikke tenker mye på døden, Trekkoppfugl?"
"Jo visst tenker jeeg på døden. Men ikke alltid. Bare en gang iblant. Som folk flest."
"Vet du hva jeg tror, Trekkoppfugl?" sa Mai Kasahara. "Alle blir født med noe forskjellig i selve kjernen av sin eksistens. Og den tingen, hva den enn er, blir lik en varmekilde som driver hvert enkelt menneske innenfra Jeg har en slik også, selvsagt. Som alle andre. Men noen ganger løper den løpsk. Den sveller eller skrumper i meg, og den fillerister meg. Det jeg helst ville, er å finne en måte å formidle den følelsen til et annet menneske på. Jeg får det bare ikke til. De skjønner igenting av det. Problemet kan jo være at jeg ikke er flink nok til å forklare meg, en jeg tror også det er fordi de ikke hører godt nok etter. De later som om de lytter, men de gjør det ikke virkelig. Så hisser jeg meg opp noen ganger og gjør de villeste ting."
"De villeste ting?"
"Ja, som å holde deg fanget i brønnen, eller som når jeg sittter bakpå en motorsykkel og holder hendene foran øynene på ham som kjører."
Da hun sa det, tok hun seg til såret ved øyet sitt.
"Var det slik den motorsykkelulykken hendte?" spurte jeg.
"Mai kasahara sendte meg et spørrende øyekast, som om hun ikke hadde hørt meg. Jeg kunne ikke skjelne uttrykket i øynene hennes bak de mørke brilleglassene, men det var som om en slags nummenhet hadde spredt seg over ansiktet hennes, som olje når den helles på stille vann.
"Hvordan gikk det med gutten?" spurte jeg.
Med sigaretten mellom leppen fortsatte Mai Kasahara å se på meg. Eller rettere sagt, hun fortsatte å se på merket mitt. "Må jeg svare på det spørsmålet, Trekkoppfugl?".
"Ikke hvis du ikke vil. Det var du som brakte det på bane. Hvis du ikke vil snakke om det, så la være."
Mai Kasahara ble helt stille. Det kunne se ut som om hun hadde vondt for å bestemme seg. Så fylte hun lungene med sigarettrøyk og blåste den sakte ut igjen. Med en tung bevegelse dro hun solbrillene av seg, vendte ansiktet mot solen og knep øynene igen. Mens jeg så på henne, følte jeg det som om tidens fjær begynte å bli slakk.
"Han døde," sa hun til slutt, med uttrykksløs stemme, som om hun hadde forsonet seg med noe.
(s. 339).

Derfor liker eg Murakami. Og derfor gleder eg meg til å nesten sjå han, den 23. august.

Treff!

Det er 2. august og kvardagen kjem fortare enn vi anar. Og i kvardagen treng vi pausar - og Kristin hos Bokmerker.org og eg har funne ut at vi bokbloggarar bør har ein pause saman ein gong - eller snarare bestemt eit treff.

Derfor: den 22. august kl. 16.00 blir det eit bokbloggartreff ein eller anna plass i Oslo, kanskje med quiz. Datoen er vald, fordi dagen etter kjem Murakami til byen, så vi trur kanskje det er mange med litteraturinteresse som er i området den helga. Ifølgje facebook er det allereide 13 mennesker som har sagt at dei er interesserte i å komme på dette treffet, noko eg synest er stort (Kristin sa ho syntest det var fantastisk, då det bare var 9 påmelde på facebook, så eg trur ho også gleder seg over alle 13).


Kristin har gjort ein super innsats med å invitere folk, i bloggar både eg og ho les, men dersom du kjenner at du burde fått ein invitasjon og ikkje har fått det er det bare å invitere seg sjølv. Er du på facebook kan du melde deg på sjølv her. Viss ikkje kan du leggje igjen ein kommentar i kommentarfeltet, så skal eg sørge for at du får nærmare informasjon om kor vi skal møtast.