Lyrikk på ein søndag - O, mine svar

Eg blei nødt til å prioritere søvn framføre lyrikk i går kveld, men her kjem mine svar:

1. Eg vender stadig tilbake til Gunnar Ekelöf si dikting, og i "Böljesång"-passasjen i En Mölna-Elegi finn vi eit vakkert eksempel på eit diktutdrag med eit sterkt lydmalande preg, lyden av bølger og hav:

Vindsus och vågstänk

Vågsus och vindstänk

Vågornas sus och vinden

kylig mot pannan och kinden –

evigheten och du

evigt och samma kryss:

Ett evigt då som bli nu

Ett evigt nu som blir nyss

Tiden hämnad och hetsad:

Solen spetsad

På Danvikens spira

Silos och torn –

Vindsus och vågstänk

2. Eit av dei finaste dikta eg veit om, om orda, er dette namnlause diktet av Paal Brekke:

Stillheten, sier jeg

og mener dette som er mer enn ordene

alt det vi strekkes oss mot bakenfor

og gjennom ordene

De hvite skyer, høye trær med mørke

tunge kroner, speilet

i dypet av ditt øye

Og jeg strekker meg imot det

strekker fram et ord, som på

et sølvbrett, og med hvite

eller sorte hansker

Stillheten, sier jeg

og vannet kruses, alle bilder

krølles sammen

Kan du tie, mann!

Jeg kan ikke

3. Når eg skal leite etter ein diktar på O, ender eg opp med å gå etter fornamn, og eg vel Olaf Bull. Olaf Bull skriv vakre dikt om kjærleik og om forhaldet mellom flyktige augeblikk og det store ukjende. Bull er kanskje også ein av dei få verkelege modernistane vi har i vår lyrikkhistorie. Og sidan det i tillegg nærmar seg våren, har eg vald dette diktet på o:

"Foraar"

Der gives ei ude i al denne blaanende himmel
et eneste aandedrægt fra hendes bryst!
Dén luft, som engang med sine milde strømme
svulmet og sank i brystets blyge høining,
legede ømt i nakkens søde bøining,
dén bølger forgjæves henover jordens lyst -!
Se, svalerne stiger i dans, i dans de daler -
og mine tanker til hine tider gaa,
da hun var med om at kalde svalerne svaler,
og lykkelig gjerne kaldte luften blaa!

Hør, foraaret brusende henover verdens høie!
Markerne grønnes av kraft, mod hvad, mod hvad?
Spirernes jubel naar ikke hendes øie,
som ingen skal møde mer, hvor længe han leder, -
de selvsamme birke suser de deilige steder, -
der hun, deres evige charme, forundret sad -

- - -

Intet er ændret. Fjernt og saart fra fabrikker
høres der flittige slag i den enkle dag -
skjønt ikke en ting i verden er mere sikker,
end det, at hun smuldrer i muld bag kistens tag!

Men markerne grønnes, og himlene bruser og blaaner,
som vilde de bruse og blaane dig frem av din grav -
som vilde al vaarens duft gjennem gravene trænge -
duft som strømmer fra tusinde skinnende blade.
Syriner bag gjærdet langs foraarets promenadee - -
ude, langt ude glitrer dit elskede hav!
Idag var en dag for dig, du kjære deroppe,
hvor stilheden staar i tungsindige roser og trær!
Aa hvor du elskede storm i din haves toppe
og stormsvalers vingede glimt gjennem vaarens veir!

Aa om jeg kunde, kunde jeg bare glemme -
og drive mig selv til at gaa saa gal en gang
de trapper op, og spørge, om du var hjemme -
med tro paa det selv, og med glad og bevæget stemme - -
- - -
Fra frelserens gravlund toner der søndagsklang - -.

Lyrikk på ein søndag - O

Ny søndag - ny bokstav. Vi har komme til O, denne helga.

1. Onomatopoetikon er eit omgrep som betegnar eit lydmalande ord (eller uttrykk). I lyrikkteorien blir det onomatopoetiske ofte bare nevnt i bisetningar som eit unntak som stadfestar "regelen" om at språket er arbritrært og konvensjonsbestemt (altså, at det ikkje er nokon samanheng mellom korleis eit ord ser eller høyrest ut og kva det betyr). I artikkelen ”Lyden i skriften (og skriften i lyden)” fra 2008 forklarer Erling Aadland dette med å vise til at dei lingvistisk inspirerte retningane innafor litteraturforskninga. Og i mange tilfeller er dette riktig. Forhaldet mellom klang og lyd på den eine sida og innhaldet i ordet på den andre sida, er ofte tilfeldig.

Det at dette ofte er tilfeldig, har også blitt vektlagt i så stor grad, at mange lesemåtar også overser dei tilfella der det er ei samanheng mellom lydbilete og innhald. Men i same artikkelen skriv Aadland:

”mange ord verken er helt motiverte eller helt arbitrære, men noe midt i mellom”

(s. 125).

For mange ord er ikkje tilfeldige. Og kanskje særleg i lyrikken er ordvalet lite tilfeldig, når ein ser på samanhengen mellom lydbilete og meining. Orda er ikkje tilfeldig valde. Og sjølv om einskildorda ikkje malar lydar, finn vi ofte dikt kor samansettinga av ord dannar eit lydbilete som svarar til innhaldet.

Første oppgåve blir derfor: Presenter eit dikt, kor lydbiletet er med på å forsterke innhaldet i diktet.

2. O kan også stå for ord. Og orda, eller språket, har ofte blitt tematisert og problematisert i nyare lyrikk. Fleire av dikta som er skrivne dei siste tiåra, har eit metaaspekt, kor dei problematiserer språket og språket si rolle som reiskap for skrivinga. Presenter eit dikt som handlar om orda, eller språket.

3. Presenter ein diktar på O.

Kjære deltakarar: Eg står litt på farta, akkurat nå, og får ikkje skrive ned svara mine før i kveld. Men her er i alle fall oppgåvene, så de kan kose dykk med dei i løpet av dagen. Svara mine kjem seinare i dag, i ei redigering av posten.

--------------------------------------------

Arne Garborg - 160 år

I dag er det bursdagen til Arne Garborg. Han ville blitt 160 år, hadde han levd. På søndag posta eg "Til deg, du hei", og fekk ei lenke til denne snutten med song og bilete av Lustigkulle i kommentarfeltet. Det passar å lytte til denne, på Garborg sin bursdag:

Det går også an å feire dagen med å lese anten Fred eller Bondestudentar, eller ein av dei andre romanane til Garborg. Då kan ein la seg imponere av dei gode og truverdige karakterskildringane, som gjer at ein både får sympati for hovudpersonane samtidig som ein kjenner på ei viss distanse til vala dei gjer. Eg trur begge romanane er modne for ei omlesing.

Smakebit på en søndag - 3

Dagens smakebit på ein søndag er henta frå boka Mellom oss av Ruth Lillegraven som eg les nå om dei vanskelege relasjonane mellom menneske:

Så var mora der også, står i gangen i stor pels og lue og kyssar Dagny på kinna. Dei held kvarandre i hendene. Alltid dette ukompliserte og hjartelege mellom dei. Eit felleskap ho aldri heilt har skjøna seg på. Av og til kjenner ho noko som liknar sjalusi. Dagny skal helst vere berre hennar. Og Ranveig er så open og hjarteleg når ho er åleine med Dagny, så annleis enn når det er berre dei to. s. 83

Lyrikk på ein søndag - N

Det er søndag igjen, og eg har hatt fjorten dagar til å tenke ut nye spørsmål på N.

1. N står for nasjonalisme, eller det nasjonale. Og sjølv om nasjonalisme er eit omgrep som har fått stadig fleire negative konnotasjonar knytta til seg dei seinaste tiåra, er det jo framleis nokre dikt som vekkar nasjonalkjensla i oss. Presenter eit dikt, som vekkar ei positiv nasjonalkjensla hos deg.

2. N kan også stå for natta. Presenter eit dikt om natta.

3. Presenter ein diktar på N.

------------------------

1. Eit dikt som får meg til å kjenne meg nasjonalistisk, er Arne Garborg si innleiing til Haugtussa: "Til deg, du hei og bleike myr". Naturskildringane i dette diktet malar eit bilete av det finaste norske landskapet eg veit, nemleg jærlandskapet:

Til deg, du Hei og bleike Myr
med Bukkeblad,
der Hegre stig og Heilo flyr,
eg gjev mitt Kvad.

Til deg, du visne Lyng um Haug,
der Draumar sviv,
eg gjev min Song um Dimd og Draug
og dulde Liv.

Eg kjenner deg, du Trollheim graa,
du Skugge-Natt!
Eg rømde rædd; men stundom maa
eg sjaa deg att.

Eg kjenner deg, du Havsens Marm
med Galdre-Song;
du gauv meg Gru i rædde Barm
so mang ein Gong.

Eg kjenner Striden tung og sein
mot Trolldoms Vald.
Gud hjelpe oss for brotne Bein
og Mannefall!

Eg kjener deg — eg kjenner deg,
som ikkje vann! —
Eg saag din Strid, eg veit din Veg
i Skugge-Land.

Eg røynde sjølv den Striden stygg
i mange Aar,
med ville Mod, med bøygde Rygg,
med svære Saar.

Du um meg sviv, du hjaa meg sit,
du arme Aand!
I meg du enno riv og slit
i dine Baand.

Eg veit det vel: dei sterke Troll,
den Vilje rik;
ein Baat i Foss, eit Kvad i Moll,
sløkkt i eit Skrik. —

*

Men Lerka stig fraa gløymde Grav
med Sigers Ljod;
og Vinden stryker inn av Hav
so frisk og god.

Og um me kjenner Graat og Gru
og Saknad saar,
so maa me Lerkesongen tru,
som lovar Vaar.

2. Eg liker godt våkenattstemninga som blir skildra i "Storby-natt"

av Rudolf Nielsen:

Jeg går og drømmer i den lange gate
på bunden av den milevide by.
Så langt jeg øiner løper denne flate
som skinner med en glans lik valset bly
i skjæret fra de høie buelamper.
For det er natt. Og det er lyst og godt
her nede på de asfalterte dybder.
Forlengst er dagen og dens mørke gått.

Nu er tiden da de gode sover.
En klokke slår den annen time inn.
Det runger langsomt fra et sted høit over
de mange buelampers hvite skinn.
Som i en veldig tunnel klinger lyden
av mine skritt imellom vegg og vegg.
En kvinne smyger hånden i min lomme,
og henger ved mig som en sulten klegg.

En prikk av lys blir synlig langt derhenne
hvor gaten ender i en loddrett sprekk.
Der differ av en lyd jeg skulle kjenne...
Og prikken blev en bil. Men den er vekk.
Jeg hører motorsurret langsomt svinne
langt inne mellem disse tause hus.
Men fjernt, som fra en kjempestor konkylje
slår byen ut sitt monotone sus.

Og varm av lykke går jeg og kjenner
i dette dyp har jeg mitt hjem, min rot.
For her er alltind skapt av menneskehender -
fra lyset ned til stenen ved min fot.
Her blinker ingen stjerner gjennem natten
som stumme trusler om en evighet,
her hvisker ikke mulmet mot mitt øre
sin uforståelige hemlighet.

3. For litt sidan las eg Mario Vargas Llosa si bok, Rampejenta. Her les hovudpersonen dikt av Neruda for elskarinna si. Eg kjøpte ei samling av dikt i utval, som eg har bladd litt i dei siste dagane. Pablo Neruda skriv i ein anna sjanger enn det eg ofte les, men eg liker han likevel godt. Mange av dikta hans har ein politisk undertone, der dei skildrar og kritiserer tilhøva i Latin-Amerika på siste halvdelen av 1900-talet, og eg har vald ut eit dikt som er svært representativt, for det eg har lese så langt.

"Massakrane"

Men då vart blodet gøymt

under røtene vart det vaska bort

og fornekta

(det var så langt borte), regnet frå Sør skylde det frå jorda

(så langt borte var det), salpeteret fortærde det på slettene;

og døden for folket var som han alltid har vore;

som om ingen og ingenting var døde,

som om dei var steinar dei som fall

på jorda, eller i vatn i det store havet.

Frå Nord til Sør, der dei knuste

eller brende sine døde,

vart dei gravlagde i mørkret,

eller brende i den stille natta,

knoklane deira vart samla i eit hol

eller spydde ut i havet:

ingen veit kvar dei er nå,

dei har inga grav, og spreidde

blant røtene til fedrelandet

ligg dei pinte fingrane:

dei nedskotne hjarto deira:

smila til chilenarane:

dei tapre mennene frå sletta:

kapteinane som kommanderer stilla.

Ingen veit kvar mordarane

grov ned desse kroppane,

men dei skal komma opp frå jorda

og krevja attende blodet til dei falne

når folket reiser seg på ny.

Midt på torget hende dette brotsverket.

Ingen vokstrar gøymde det reine blodet

til folket mitt, og sanden på sletta svelgde det ikkje.

Ingen løynde dette brotsverket.

Dette brotsverket vart utført midt i fedrelandet.

Ingen lyrikkpost denne søndagen

Som de har sett blei det ikkje lagt ut nokon lyrikkpost denne søndagen. Det er ei ekstra travel veke denne veka, eg skal for første gong sette 289 terminkarakterar. Eg har rett og slett ikkje klart å samle tankane nok til å skrive noko vettugt, i dei korte rettepausane eg har hatt denne helga.

Eg har nokre tankar om kva N-posten skal innehalde, så det er ikkje utenkeleg at han plutseleg dukkar opp i løpet av veka. Elles kjem eg til å skrive han neste helg.

Gratis e-bøker

På Planetebook er det gratis e-bøker til nedlastning. Det er i all hovudsak klassikarar. Eg skal lese ei e-bok i løpet av 2011 og gjere meg opp ei meining (det vil seie, finne ut om eg skal behalde den fordomsbaserte motvilja mi mot å lese på skjerm, eller forkaste ho og vurdere å skaffe meg eit lesebrett). Det er ikkje som om eg ikkje ser det miljømessige aspektet eller det praktiske aspektet ved å lese på skjerm. Eg er bare skeptisk til kva auga mine eigentleg synest om å lese på skjerm.

3/52 "Slik skjer det ikke" av Line Berg

Tittelnovella i debutsamlinga til Line Berg, Slik skjer det ikke, er dagens lesaroppleving. Hovudpersonen kryssar sebrastripene over vegen og blir påkøyrd. Denne ulykka fører henne til sjukehuset, kor ho møter legestudenten, som ho seinare presenterer for foreldra sine. Også kjem vendepunktet, for "slik skjer det ikke"...

"Slik skjer det ikke" er ei novelle med ei klassisk spenningskurve og eit veldig tydeleg vendepunkt. Tittelen peikar fram mot slutten, noko som er med på å dempe overraskinga. Novella er ganske enkelt så oppskriftsmessig byggja opp, at det grensar mot det kjedelege. Men så er det språket då, som gjer teksten verdt å lese likevel. Bare sjå:

Du ser at den unge gutten har falt sammen ved siden av bilen, og nå er det folk som løper bort til ham, tar rundt ham og sier at det gikk bra, de stryker ham på ryggen og gjentar at det gikk bra, og du hører ham si at det bare var en time siden han fikk lappen, at det var hans aller første tur alene, han skulle bare ned til sentrum og plukke opp en kompis. Det var han som kjørte inn i deg og slengte deg opp på sebrastripene der du egentlig skulle gått. Men alle krysser jo gata der uansett, noen meter før stripene, det er jo mye kjappere, og du tenker, hvis du bare hadde gått på stripene, ville ikke dette skjedd. Du får lyst til å rope til gutten at det ikke var hans feil.

Det forteljartekniske grepet med å leggje stemma til ein du-person er også med på å skape spenning og gjere novella til ei god lesaroppleving.

Eg kjenner eg begynner å like dette novelleprosjektet godt. Det passar veldig bra å ta ein novelle-lese-pause, i den travle kvardagen. Noveller passar godt, når lesetida er knapp.

Triste forsider

Forsidene i avisene i dag er triste. Dei er fulle av det smilande ansiktet til Maria Amelie, som blei arrestert i går kveld på Lillehammer. Ny tid melder at det blir spekulert i om det er kronikken hennar i Aftenposten forrige veke, "Ikke et menneske", som utløyste arrestasjonen. Med fare for å gjenta meg sjølv: Boka til Maria Amelie, Ulovlig norsk, blir sendt på P2 i Verdt å lese for tida.

Eg skjønner prinsippa i denne saken, at det kan vere snakk om å sette eit eksempel, at det er snakk om å vere like for lova. Eg skjønner at det å gjere forskjell på illegale flyktningar og illegale flyktningar som tar mastergrad på NTNU og jobbar aktivt og engasjert i det frivillige kulturnorge, medan dei skriv gode bloggtekstar og bøker, er i ei juridisk gråsone.

Men eg skjønner ikkje at det skal vere nødvendig å gjere pågripinga på den måten VG melder her. Og eg skjønner ikkje at ikkje fokuset kan liggje på å hjelpe denne jenta til å få papira i orden, framføre å pågripe henne. Og skal ein sette eit eksempel og demonstrere juridiske paragrafar, er Maria Amelie den rette å ta? Det er ikkje nødvendig å behandle fredelege og ressurssterke folk på denne måten! Til Aftenposten seier Heikki Holmås:

- Det er fullstendig mangel på sammenheng i innvandringspolitikken når vi den ene dagen klager på manglende kompetanse hos innvandrere og den neste pågriper og kaster ut innvandrere med den kompetansen vi etterlyser. Hun ville være en ressurs for oss, sier Holmås til NTB.
- Det absurde er at hun under normale omstendigheter kunne søkt om opphold i Norge fra Russland, siden hun har spesialistkompetanse, fortsetter Holmås.

For det er forskjell på etikk, moral og jus. Og om det kanskje er juridisk riktig å arrestere Maria Amelie, så er det ikkje moralsk riktig å behandle eit menneske på denne måten.

Apropos beste-bok-lister

2/52 - "Renslighet er en dyd" av Kim Småge

Etter å ha lese om Lena som fann noveller i norskbøkene, tenkte eg at eg kunne jo gjere det same. Og jammen stod ikkje Kim Småge si "Renslighet er en dyd" i ei av mine norskbøker også.

I novella er det eit eg som fortel om mannen sin, om korleis han grev opp plenen, bygg svømmebasseng, stupebrett, fem-meter og ti-meter. Eg-et fortel om stupebrettet som blir viktigare enn både henne og barna. Mannen har ei sterk trong til å vise seg fram, som den beste stuparen i hageselskap, framføre publikum. Kona vasker bassengkanten og serverer drinker.

Forteljarstemma blir stadig krassare og meir ironisk, og vi skjønner raskt at bak den perfekte fasaden er det eit monster av ein sjølvoppteken ektemann. Spenninga stig, og lesaren får gradvis forstå at kona kjem til å gjere noko med situasjonen sin.

Eg har ikkje lese mange kriminalnoveller, så eg har fint lite å seie om sjangeren. Men eg synest karakterskildringane er levande og presise, og spenningskurva er bratt. Novella gir meg lyst til å lese meir av Kim Småge.

Er det verkeleg slik at det er dobbelt så dyrt å skrive, trykke, marknadsføre og distribuere bøker på norsk som på svensk?

Eller er det ein annan god grunn til at En dåre fri kostar 323 kroner i på norsk og 150 kroner på svensk?

Smakebit på en søndag - 2

Eg har begynt å lese Vågen av Harald Voetmann, og eg liker innleiingssekvensen veldig godt:

Det er mig det samme, hvor jeg begynder, for jeg skal atter komme tilbage dertil. Jeg skal atter komme tilbage hertil, hvorfra jeg begyndte. Konstateringen, i dette tilfælde. Jeg skal atter komme tilbage til konstateringen af, at begyndelsespunktet er uden betydning. Dog må det siges, at netop denne begyndelse - konstateringen af begyndelsespunktets ligegyldighed og dermed også egentlig begyndelsens ligegyldighed, ja dens helt egen lille ligegyldighed - netop denne begyndelse er på en måde alligevel mere egnet end nogen anden mulig begyndelse, da den springer ud af en sandhed på trods af, at den lander i en løgn.

s. 7.

Lyrikk på ein søndag - M

Nå er det tid for å fortsette der vi slapp med søndagslyrikken. Siste posten før sommaren var knytta til bokstaven L, og her kjem M.

Dersom du ikkje har vore med og reflektere rundt lyrikken og sprørsmåla eg har stilt tidlegare, er du likevel velkommen til å henge deg på nå. For å delta, svarer du på dei tre lyrikkoppgåvene under i eigen blogg, og så legg du igjen ein kommentar, slik at eg finn svaret ditt.

Du er også velkommen til å delta i diskusjonen rundt spørsmåla, i kommentarfeltet, dersom du ikkje vil svare på heile utfordringa i eigen blogg.

1. Den franske filosofen og kunstteoretikaren Maurice Merleu-Ponty er oppteken av måten mennesket sansar og persiperer verda på, i The Phenomenolgy of Perception. Han vil at kunsten, også litteraturen, skal sjå verda på ein opprinneleg måte og dermed sjå verda slik ho eigentleg er. Han brukar malaren sitt blikk som eksempel. Malaren ser tingen og gjenskaper han, og må dermed sjå tingen som han er. Malaren sitt blikk skil seg frå kvardagsmennesket sitt blikk, fordi i kvardagen ser vi tingen for å sette han inn i ein samanheng og skape ei meining rundt tingen. Mennesket har ofte hastverk med å skape meining rundt tingen, og dette i hastverket gløymer vi å sjå tingen slik han er. Overført til litteraturen kan den lyriske skildringa vere ei hjelp til å sjå ting som dei er, ikkje bare å sette dei inn i ei meiningssamanheng.

Presenter eit dikt, som viser fram tingen, slik han er.

2. Metaforen er eit mykje brukt omgrep i diktanalyse. Ein metafor er definert som eit språkleg bilete eller ei samanlikning, som ikkje gjer nytte av ordet "som". Sidan ordet "som" ikkje er brukt, er ikkje samanlikninga åpenbar, og det blir opp til lesaren å finne fram til dette språklege biletet. Tradisjonell lyrikkforskning har lagt stor vekt på biletbruk i det heile tatt og metaforbruk spesielt, i forståing og lesing av dikt. Samtidig er fleire av dei nyare retningane i forlenginga av fenomenologi og dekonstruksjon meir kritiske til å overdrive vektlegginga av metaforar. Eit for stort fokus på å leite etter metaforar i teksten, er med på å ta fokuset vekk frå språket og tingen. Eller sagt med den danske Tranströmer-forskaren Birgitte Steffen Nielsen sine ord:

”Vi må undlade at erstatte allegorien med en betydning, fiktionen med en sandhed - og i stedet for sådanne oversættende, erstattende operationer forsøge at fornæmme tekstens liv” (Den grå stemme, 2002)

Kva tenker du om å lese med vekt på metaforar og språklege bilete? Er det viktig å avsløre metaforane i diktet, eller er liker du betre å lese som Nielsen og "forsøge at fornæmme tekstens liv"?

3. Apropos metaforar: Presenter eit dikt, kor du synest at metaforbruken er heilt sentral for diktet si meining.

------------------------------------
1. Eg er veldig glad i lese som Merleau-Ponty. Faktisk var det slik at det at eg oppdaga teoriane og lesemåtane hans i ulike emne eg fulgte i 2005, var med på å utgjere ein viktig motivasjon for at eg endte opp med å skrive den masteroppgåva eg skreiv. Eg er veldig glad i å tenke at lyrikk (eller i det heile tatt litteratur) skal vise fram noko slik det er.

"Mitt" dikt i dag, kom eg over i bloggen til Ingrid i sommar. Det er skrive av Ragnar Thoursie, ein diktar eg gjerne vil lese meir av:

"Det ofattbara"

Det vanliga, det ofattbara.
Tre gamla sitter framåtlutade i sin handikappbuss,
med öppen mun åser de undret.
Det är ett par dagar in i maj, vårmånaden,
undrens tid. På en natt har grönska fallit över träden.

I sjuttio, åttio år har de sett det återkomma,
ändå är de likna gripna nu som för första gången.
Den plötsliga grönskan i träden en morgon i maj.

Det vanliga.
Det ofattbara.

(Frå Sångar från äldreomsorgen).

2. Sjølv om eg er veldig glad i måten fenomenologar som Merleau-Ponty les tekstar på, trur eg det er viktig å ikkje sjå heilt bort i frå betydninga til metaforen. Bruken av metaforar kan vere med på å forsterke den umiddelbare opplevinga av diktet, gi teksten ei djupare meining og vise fram det språket elles ikkje vil klare å vise fram. Faren med ei vektlegging av metaforbruken er at diktlesinga blir ei oversettingsoppgåve, slik Nielsen beskriver i sitatet over. Denne oversettinga krev at lesaren kjenner igjen og identifiserer metaforane, noko som ofte kan synast vanskeleg og vere med på å forsterke ei utbredt oppfatning av at diktet er ein utilgjengeleg tekst. Eg trur at mange dikt krev at vi ser nærare på metaforbruken, men at det likevel er viktig å hugse på at diktet er noko meir enn bruken av metaforar. Diktet kan også vere det det er, i overflata. Og dei umiddelbare assosiasjonane ein får, ved å lese diktet er minst like gyldige, som dei tolkningane ein kan trekke ut av teksten ved å leite fram og oversette metaforane. Og det treng ikkje alltid vere så stor avstand mellom desse to.

3. "Rose" av Marie Takvam er eit dikt, kor metaforbruken er sentral for forståinga av diktet:

Fordi eg er kvinne
sette dei håret mitt opp i krans
slipte neglene mine
måla munnen min raud,
ville skape meg om til ei rose.

Nå i kveldssola
ser eg skuggen min drage seg ut,
bli til eit kvasst sverd.

Veka som har gått - 1

Denne veka har blogginga og nettiketten fått stor plass i dei norske avisene, etter at den 15 år gamle rosabloggaren Voe slutta å blogge, på grunn av all hetsen ho har fått av andre bloggar og i anonyme kommentarar. Same dag som Voe la ned bloggen, meldte også Aftenposten at "barnebloggarar er fritt vilt". Her kan vi lese om ei ti år gammal jente, som med rosabloggarane som forbilete har blitt grovt mobba over internett. Det å opprette ein blogg og utlevere seg sjølv i denne, er å ta eit val om å gå inn i ei offentleg sfære. Men er det inga grense for kva folk som tar dette valet må tåle? Er det etisk og moralsk riktig å seie at dette må ein tåle, når ein først vel å gå inn i denne offentlegheita, eller er dei anonyme kommentatorane ansvarlege, også på nett? Det er skremmande å lese om Ole Morten Knudsen i slettmeg.no, som fortel at når nokon blir mobba lenge nok over YouTube eller facebook, blir dei "kjendisar" og då blir vanskelegare å slette dei frå servaren. Ein viktig debatt om ansvar for adferd på nett er aktualisert, og eg trur ikkje han kjem for seint.

Kva er det som gjer at lyrikken får så lite merksemd i dei store mediene, spør Byavisen, etter at Henning Bergsvåg si siste lyrikksamling bare fekk ei omtale i BT. Bergsvåg forklarer dette med geografiske omsyn, NRK seier at dei har for få lyrikkanmeldarar. Det blir også peika på at debutantar tar fokus frå etablerte, men lite kjende forfattarar. Knut Olav Åmås meiner at sjølv om lyrikken er ein sjanger som er mindre i omfang enn roman og sakprosa, er han ikkje marginalisert. Overskrifta på denne kommentaren er "Om sutring og lyrikk", henta frå Åmås si uttaling:

"Jeg tror for øvrig ikke det spiller noen stor rolle hvor mye plass vi bruker, hvor kompetente artikler vi trykker og hva jeg sier som kulturredaktør:Det norske lyrikkfeltets alltid like pessimistiske sutrere vil uansett alltid insistere på å innta en bedrøvelig offerrolle. Kanskje det skremmer folk bort fra lyrikkfeltet?"

Mitt inntrykk er at lyrikkinteressa er stor, i visse kretsar. Inntrykket mitt er også at det er vanskeleg å finne fram til dei gode diktsamlingane, bare ved å følgje med på medieomtaler. Ein må gjere ein stor eigeninnsats, for å få med seg kva slags diktsamlingar som blir gitt ut, til tross for at interessa er det. Men i staden for å sutre over manglande omtale i norske medier, vil eg heller trekke fram ein svært god tekst frå New York Review of Books sin blogg. I "Lost Rituals, Found Poems" fortel Cristopher Benfrey om korleis vi kan leite etter vakre mønstre eller "lost poems" i tekst.

Maria Amelie si bok Ulovlig norsk blir sendt i P2 sitt "Verdt å lese" frå og med denne veka. Eg anbefaler også den sterke kommentaren hennar i Aftenposten, kor ho seier "Jeg er en illegal, ikke et menneske".

Norsk film skal ha 40 premiærer i år. Filmbransjen er uroleg for at ingen vil sjå alle filmane, og at små privatfinansierte selskap vil gå konkurs, samtidig som andre spår ein god vår for norsk film.

Morgenbladet foreslår også å hylle norsk film, ved å la Sara Johnsen flytte inn i Grotten, medan Erlend Loe held ein knapp på Knausgård. (Eg har ikkje komme lengre enn til bok 2 i Min Kamp, men vil verkeleg Knausgård flytte til Oslo?) Om du heller meiner at Mari Boine, Jon Fosse eller Jan Erik Vold skal få æresbustaden ved Slottet, er det bare å gå inn på Dagbladet og stemme (det kjem ikkje fram kor stor gjennomslagskraft denne avstemminga har).

Kva skal vi glede oss til i år?

Bok i P2 presenterer ein del av titlane som kjem til å komme ut i løpet av våren. Her blir bloggarane Janke, Knirk og Bokdama spurt om kva dei gleder seg til. Eg synest det er veldig stas at bokbloggarar blir lagt stadig meir merke til av dei institusjonaliserte mediene.

Lista Nrk presenterer er ikkje komplett, men ho inneheld mange spennande titlar. Eg gleder meg til desse bøkene kjem ut:

Ingrid Betancourt: Selv taushet tar slutt.

Siri Hustvedt: Sommeren uten menn.

Jon Fosse: Kortare stykke.

Sofi Oksanen: Baby Jane.

John Ajvide Lindquist: Lille stjerne.

Arto Paasillinna: En lykkelig mann.

Kva vil du glede deg til å lese, i vår?

Bok i posten

For ei veke sidan, skreiv eg om at eg har oppdaga Neil Gaiman. Gaiman-inspirator Elin var så utruleg snill at ho spurde meg om eg ville ha ei bok av henne, og i dag kom denne boka i posten:

...og nå ser eg jo at biletet som er tatt med det innebygde kameraet på macen min er speilvent. Det har vel si sjarm det også...

Nå skal eg inn på bookcrossing og finne ut korleis eg kan registrere boka der. Kan hende eg oppdager noko nytt der også.

Tusen takk for boka, Elin!

1/52 "Dag 2 (ettermiddag): St. Alfonso´s Boys´High School and Junior College"

Mi første novelle er henta frå novellesamlinga Mellom attentatene av Aravind Adiga. Den fjerde novella i samlinga heiter "Dag 2 (ettermiddag): St. Alfonso´s Boys´High School and Junior College". Den noko underlege tittelen heng saman med oppbygginga av novellesamlinga, som er som ei reisehandbok over den fiktive byen i sør-vest India, Kittur. Kva novelle blir innleia med ein kort reisehandbokliknande presentasjon av ein bydel, også følgjer ei historie frå denne delen av byen.

På den katolske gutteskulen St. Alfonso´s går det ein mandag av ei bombe i timen til kjemilæraren Lasrado. Bomba er (heldigvis) amatørmessig konstruert, og ho gjer ikkje så stor skade som ho kunne ha gjort. Vi får følgje den unge guten Shankara, som innser at hevna over kjemilæraren som straffa han for å røyke, lagar større oppsikt enn han hadde forventa:

I mange år hadde denne institusjonen talt til ham - talt hardt til ham: Lærerne hadde brukt spanskrøret på ham, rektor etter rektor hadde utvist ham og truet med å kaste ham ut for godt. (Og bak ryggen på ham - det var han helt sikker på - hadde skolen hånet ham for å være hoyka - lavkaste.)
Nå hadde han tatt igjen mot skolen. Han holdt nevene knyttet.
"Tror dere det er terrorister?" Hørte han en gutt si.
"Kasjmirene? Eller punjabene ...?"
Nei, idioter! hadde han lyst til å skrike ut. Det var meg! Shankara! Lavkasten!
Der- han så professor Lasrado, fremdeles bustete på håret, omgitt av yndlingselevene sine, de "flinke guttene"; han søkte hjelp og støtte hos dem.

Novella gir eit innblikk i dei store forskjellane barn i denne indiske byen veks opp under. Shankara, som er blanding mellom to kaster og altså bastard, står i ei sterk indre konflikt. Kastesystemet har påført den unge guten ei manglande kjensle av identitet og tilhøyrigheit, og sjølv opplever han at han har dei verste eigenskapene frå begge kastane. Novella følgjer den unge guten, gjennom redsla for å bli avslørt som "terroristen" og fram mot ei erkjenning av det han har gjort.

Eit vinterdikt

There's a certain Slant of light (258)

There's a certain Slant of light,
Winter Afternoons –
That oppresses, like the Heft
Of Cathedral Tunes –

Heavenly Hurt, it gives us –
We can find no scar,
But internal difference,
Where the Meanings, are –

None may teach it – Any –
'Tis the Seal Despair –
An imperial affliction
Sent us of the air –

When it comes, the Landscape listens –
Shadows – hold their breath –
When it goes, 'tis like the Distance
On the look of Death –

Av Emily Dickinson

Altså...

Eg skulle forsøke å lage ei fane til 52 noveller på 52 veker, også klappa heile templaten saman. Sånn går det, når ein tuklar med ting ein ikkje kan.

Nå må det ei fornying til. Eg må bare finne ut korleis det skal sjå ut her, først.

Ein verdig vinnar

Rampejenta

Mario Vargas Llosa 2006

Omsett av Kari og Kjell Risvik

Gyldendal 2007

336 sider

Eg har lenge vore nysgjerrig på dei to store latinamerikanske forfattarane Mario Vargas Llosa og Gabriel Garcia Marques. Og etter at Mario Vargas Llosa vann nobelprisen, og fekk den ekstra eksponeringa i bokhandelen, som slike prisar ofte fører med seg, plukka eg litt tilfeldig opp boka Rampejenta for å lese noko av Llosa.

Dette litt tilfeldige valet viste seg å vere eit godt val. Rampejenta er ei intenst spennande og svært godt fortald kjærleikshistorie, fortald av eg-personen Ricardo Somocurio om møtet med den peruanske rampejenta. Første gong han møter henne, er sommaren 1950 då ho gir seg ut for å vere chilensk. Ricardo forelskar seg i denne mystiske jenta, som ikkje vil seie ta han med seg heim til familien sin, og han gløymer ho aldri. Ti år seinare møter han ho igjen, denne gongen er ho sosialistisk geriljasoldat i Paris. Og desse to møta, blir starten på eit svært lidenskapeleg og kaotisk forhald. Dei møtest vidare til ulike tider og i ulike byar, er elskarane til kvarandre, og affærene ender kvar gong med at Ricardo blir såra. Han tilgir Rampejenta, gong på gong, sjølv om det blir vanskelegare for han for kvar gong. Og romanen er full av gode skildringar av dei sterke kjenslene. Både lykka og fortvilinga, begjæret og lengslen blir skildra på ein overbevisande måte.

Bakteppet for denne kjærleikshistoria er ei kompleks forteljing om den politiske situasjonen i Peru og Frankrike på 60-, 70- og 80-talet. Det er ei forteljing om dei ideologiske straumningane som pregar Paris på 60-talet og London på 70-talet. Det er også ei forteljing om den stadig aukande skepsisen Ricardo og Rampejenta og andre innvandrarar frå den tredje verda møter i Europa i desse tiåra. Og midt oppi dette står dette paret.

Det er kanskje kontrastane i hovudpersonane som gjer romanen til ei slik god forteljing. Ricardo er for god til å vere sann og han sluttar til tider å vere truverdig i korte passasjar. Men dette gløymer eg som lesar fort, og eg blir også prega av den lidenskapelege forteljaren sitt naive blikk. Rampejenta kan på ingen måte seiast å vere ein sympatisk karakter. Likevel, så lenge ho blir skildra gjennom blikket til den forelska eg-forteljaren er ho fascinerande og fengslande. Det er ei sterk spenning som oppstår i dei stadige vekslingane mellom sympatier og antipatier i forhald til dette paret, og det er denne spenninga som driv forteljinga framover. Denne spenninga får meg også til å oversjå bristane i både forteljinga og teksten. Både det etterkvart så usannsynlege i dei mange tilfeldige møta til dei to og det tidvis irriterande ordvalet til paret som har omsett teksten til norsk, blir uviktig, og spenninga gjer boka til ei svært god bok.

Rampejenta er ei bok som gir meg lyst til å utforske forfattarskapet til Llosa langt grundigare, og om eg skal vurdere etter denne teksten er han absolutt ein verdig prisvinnar. Om du skal lese boka i Gyldendal si pocketutgåve, bør du vere forsiktig med å lese baksideteksten. For meg var det alt for mykje informasjon der, noko som var med på å leggje ein liten dempar på lesaropplevinga.

Veka som har gått - 52

Vi er akkurat ferdig med den store oppsummeringsveka, veka kor alle medier oppsummerer fjoråret. Kuturåret blir oppsummert denne veka. Dagbladet oppsummerer året som har gått, kulturåret 2010 står til ein 2´ar, medan Aftenposten ber oss stemme på sin favoritt. Også årets beste bøker blir presenterte, og i Aftenposten forsøker Åmås å trekke fram alternativ til dei norske bøkene og peikar på tidsskrifta og magasina. Og Åmås har rett, vi gløymer ofte desse, når vi snakkar om kva som er verdt å lese. Fleire av kritikarane i både Aftenposten og Morgenbladet trekk fram innsatsen til Pedro Carmona-Alvarez og Gunnar Wærness ved samlinga, oversettinga og utvelginga av 34 poetar frå 25 land i antologien Verden finnes ikke på kartet, ein antologi som står høgt på ønskelista mi. Dagsavisen si liste er vel den som, så vidt eg ser, har eit størst særpreg i valet av titlar. Også her finn vi sjølvsagt Beate Grimsrud, Gaute Heivoll, Jonathan Franzen og Tore Rem, men dei har også fleire forfattarnamn og titlar som har fått mindre plass i den store diskusjonen i året som har gått. Det er likevel ingen av dei norske avisene som slår The New York Times liste over 100 notable books of 2010. Dette er verkeleg rett webside, for dei som vil oppdage nye forfattarskap og hente leseinspirasjon.

Under overskrifta Lurte 100 000 nordmenn... avslører Dagbladet omsider at bloggen "Flinke piker", som blant anna har fått mykje merksemd av kronprinsparet er ein bløff. Jentene Linnea, Chantal og Emma er oppdikta, og det er ein anonym skribent som står bak bloggen. Men er det unikt at akkurat denne bloggen ikkje er skrivne av desse tre? Er ikkje blogging ei form for gestalting av eit offentleg eg, også blant oss som utgir oss for å vere oss sjølve?

Aftenposten startar ein ny språkserie. Dette er eit svært godt initiativ, som det blir spennande å følgje. Her er det spennande artiklar om utviklinga av nyord, språkutviklinga i Oslo-Øst, bruk av engelsk, dialektar og nynorskens status. Det kjem ikkje klart fram om det er desse fem oppslaga, eller om det kjem fleire i same serien. Sjølv liker eg å lese om språk i avisene, og håper heilt klart på det siste.

Orhan Pamuk skreiv eit essay i bloggen til The New York Review of Books den 25. desember, med tittelen The Fading Dream of Europe. Dette godt skrivne essayet presenterer det tyrkiske synet på Europa, først som "the rosy land of legend" og korleis dette draumelandet har utvikla seg til å bli ein Europeisk Union i forvirring og full av indre problem. Pamuk spør om ikkje Europa burde vende blikket bort frå flyktningeproblematikken og heller sjå innover, for å beskytte seg sjølv og sin kultur: "But if Europe is to protect itself, would it be better for it to turn inward, or should it perhaps remember its fundamental values, which once made it the center of gravity for all the world’s intellectuals?" Eit essay til ettertanke, som er vel verdt å lese.

Eg har forresten presentert bloggen min på Bloggurat.

Smakebit på en søndag

Eg har lyst til å henge meg på Ladybug sin vekentlege "Smakebit på en søndag". Det er eioppfordring om å presentere eit utdrag frå den boka eg les, kvar søndag. Hohar halde denne oppfordringa gåande ei stund, og frå og med nå er eg også med.

Denne søndagen les eg Rampejenta av Mario Vargas Llosa. Det er første boka eg les av årets nobelprisvinnar, og eg liker det eg les.

Vi tok et par glass rom og Coca-Cola, en drink som allerede ble kalt cubalibre. Lokalet var lite, mørkt, røykfullt, varmt, sangene episke eller melankolske, det var smått med folk ennå, og før vi hadde drukket ut og etter at jeg hadde fortalt at jeg takket være hennes heksekunster og rosenkrans hadde klart meg til eksamen, tok jeg hånden hennes og flette fingre med henne og spurte om hun var klar over at jeg hadde vært forelsket i henne i ti år.

Hun brast i latter.

s. 27.

52 noveller i 2011

Eg har lyst til å lese fleire noveller. Eg les alt for få av dei. Dei blir liksom borte i mellom alle bøkene og dikta, også gløymer eg dei. Men eg synest det er veldig fint å lese noveller. Dei er ikkje like tidkrevande som romanane, og eg kan sette meg ned ein ettermiddag og ha ei god lesaroppleving i løpet av ein time eller to. Det er på mange måtar avslappande i ein travel kvardag å lese tekstar som ikkje tek så lang tid.

Derfor vil eg utfordre meg sjølv. Eg skal lese ei novelle kvar veke i 2011, altså 52 noveller.

Dersom det er fleire som kan tenke seg å lese fleire noveller i år, kan vi jo gjere det saman. I så fall må de gjerne forsyne dykk av biletet over, slik at det blir ein samanheng. Då kan vi jo også tipse kvarandre om gode noveller og hjelpe kvarandre å finne fram til nye forfattarar. Er det nokon som vil vere med?