Lyrikk på ein søndag - O, mine svar

Eg blei nødt til å prioritere søvn framføre lyrikk i går kveld, men her kjem mine svar:

1. Eg vender stadig tilbake til Gunnar Ekelöf si dikting, og i "Böljesång"-passasjen i En Mölna-Elegi finn vi eit vakkert eksempel på eit diktutdrag med eit sterkt lydmalande preg, lyden av bølger og hav:

Vindsus och vågstänk

Vågsus och vindstänk

Vågornas sus och vinden

kylig mot pannan och kinden –

evigheten och du

evigt och samma kryss:

Ett evigt då som bli nu

Ett evigt nu som blir nyss

Tiden hämnad och hetsad:

Solen spetsad

På Danvikens spira

Silos och torn –

Vindsus och vågstänk

2. Eit av dei finaste dikta eg veit om, om orda, er dette namnlause diktet av Paal Brekke:

Stillheten, sier jeg

og mener dette som er mer enn ordene

alt det vi strekkes oss mot bakenfor

og gjennom ordene

De hvite skyer, høye trær med mørke

tunge kroner, speilet

i dypet av ditt øye

Og jeg strekker meg imot det

strekker fram et ord, som på

et sølvbrett, og med hvite

eller sorte hansker

Stillheten, sier jeg

og vannet kruses, alle bilder

krølles sammen

Kan du tie, mann!

Jeg kan ikke

3. Når eg skal leite etter ein diktar på O, ender eg opp med å gå etter fornamn, og eg vel Olaf Bull. Olaf Bull skriv vakre dikt om kjærleik og om forhaldet mellom flyktige augeblikk og det store ukjende. Bull er kanskje også ein av dei få verkelege modernistane vi har i vår lyrikkhistorie. Og sidan det i tillegg nærmar seg våren, har eg vald dette diktet på o:

"Foraar"

Der gives ei ude i al denne blaanende himmel
et eneste aandedrægt fra hendes bryst!
Dén luft, som engang med sine milde strømme
svulmet og sank i brystets blyge høining,
legede ømt i nakkens søde bøining,
dén bølger forgjæves henover jordens lyst -!
Se, svalerne stiger i dans, i dans de daler -
og mine tanker til hine tider gaa,
da hun var med om at kalde svalerne svaler,
og lykkelig gjerne kaldte luften blaa!

Hør, foraaret brusende henover verdens høie!
Markerne grønnes av kraft, mod hvad, mod hvad?
Spirernes jubel naar ikke hendes øie,
som ingen skal møde mer, hvor længe han leder, -
de selvsamme birke suser de deilige steder, -
der hun, deres evige charme, forundret sad -

- - -

Intet er ændret. Fjernt og saart fra fabrikker
høres der flittige slag i den enkle dag -
skjønt ikke en ting i verden er mere sikker,
end det, at hun smuldrer i muld bag kistens tag!

Men markerne grønnes, og himlene bruser og blaaner,
som vilde de bruse og blaane dig frem av din grav -
som vilde al vaarens duft gjennem gravene trænge -
duft som strømmer fra tusinde skinnende blade.
Syriner bag gjærdet langs foraarets promenadee - -
ude, langt ude glitrer dit elskede hav!
Idag var en dag for dig, du kjære deroppe,
hvor stilheden staar i tungsindige roser og trær!
Aa hvor du elskede storm i din haves toppe
og stormsvalers vingede glimt gjennem vaarens veir!

Aa om jeg kunde, kunde jeg bare glemme -
og drive mig selv til at gaa saa gal en gang
de trapper op, og spørge, om du var hjemme -
med tro paa det selv, og med glad og bevæget stemme - -
- - -
Fra frelserens gravlund toner der søndagsklang - -.

Lyrikk på ein søndag - O

Ny søndag - ny bokstav. Vi har komme til O, denne helga.

1. Onomatopoetikon er eit omgrep som betegnar eit lydmalande ord (eller uttrykk). I lyrikkteorien blir det onomatopoetiske ofte bare nevnt i bisetningar som eit unntak som stadfestar "regelen" om at språket er arbritrært og konvensjonsbestemt (altså, at det ikkje er nokon samanheng mellom korleis eit ord ser eller høyrest ut og kva det betyr). I artikkelen ”Lyden i skriften (og skriften i lyden)” fra 2008 forklarer Erling Aadland dette med å vise til at dei lingvistisk inspirerte retningane innafor litteraturforskninga. Og i mange tilfeller er dette riktig. Forhaldet mellom klang og lyd på den eine sida og innhaldet i ordet på den andre sida, er ofte tilfeldig.

Det at dette ofte er tilfeldig, har også blitt vektlagt i så stor grad, at mange lesemåtar også overser dei tilfella der det er ei samanheng mellom lydbilete og innhald. Men i same artikkelen skriv Aadland:

”mange ord verken er helt motiverte eller helt arbitrære, men noe midt i mellom”

(s. 125).

For mange ord er ikkje tilfeldige. Og kanskje særleg i lyrikken er ordvalet lite tilfeldig, når ein ser på samanhengen mellom lydbilete og meining. Orda er ikkje tilfeldig valde. Og sjølv om einskildorda ikkje malar lydar, finn vi ofte dikt kor samansettinga av ord dannar eit lydbilete som svarar til innhaldet.

Første oppgåve blir derfor: Presenter eit dikt, kor lydbiletet er med på å forsterke innhaldet i diktet.

2. O kan også stå for ord. Og orda, eller språket, har ofte blitt tematisert og problematisert i nyare lyrikk. Fleire av dikta som er skrivne dei siste tiåra, har eit metaaspekt, kor dei problematiserer språket og språket si rolle som reiskap for skrivinga. Presenter eit dikt som handlar om orda, eller språket.

3. Presenter ein diktar på O.

Kjære deltakarar: Eg står litt på farta, akkurat nå, og får ikkje skrive ned svara mine før i kveld. Men her er i alle fall oppgåvene, så de kan kose dykk med dei i løpet av dagen. Svara mine kjem seinare i dag, i ei redigering av posten.

--------------------------------------------

Arne Garborg - 160 år

I dag er det bursdagen til Arne Garborg. Han ville blitt 160 år, hadde han levd. På søndag posta eg "Til deg, du hei", og fekk ei lenke til denne snutten med song og bilete av Lustigkulle i kommentarfeltet. Det passar å lytte til denne, på Garborg sin bursdag:

Det går også an å feire dagen med å lese anten Fred eller Bondestudentar, eller ein av dei andre romanane til Garborg. Då kan ein la seg imponere av dei gode og truverdige karakterskildringane, som gjer at ein både får sympati for hovudpersonane samtidig som ein kjenner på ei viss distanse til vala dei gjer. Eg trur begge romanane er modne for ei omlesing.

Smakebit på en søndag - 3

Dagens smakebit på ein søndag er henta frå boka Mellom oss av Ruth Lillegraven som eg les nå om dei vanskelege relasjonane mellom menneske:

Så var mora der også, står i gangen i stor pels og lue og kyssar Dagny på kinna. Dei held kvarandre i hendene. Alltid dette ukompliserte og hjartelege mellom dei. Eit felleskap ho aldri heilt har skjøna seg på. Av og til kjenner ho noko som liknar sjalusi. Dagny skal helst vere berre hennar. Og Ranveig er så open og hjarteleg når ho er åleine med Dagny, så annleis enn når det er berre dei to. s. 83

Lyrikk på ein søndag - N

Det er søndag igjen, og eg har hatt fjorten dagar til å tenke ut nye spørsmål på N.

1. N står for nasjonalisme, eller det nasjonale. Og sjølv om nasjonalisme er eit omgrep som har fått stadig fleire negative konnotasjonar knytta til seg dei seinaste tiåra, er det jo framleis nokre dikt som vekkar nasjonalkjensla i oss. Presenter eit dikt, som vekkar ei positiv nasjonalkjensla hos deg.

2. N kan også stå for natta. Presenter eit dikt om natta.

3. Presenter ein diktar på N.

------------------------

1. Eit dikt som får meg til å kjenne meg nasjonalistisk, er Arne Garborg si innleiing til Haugtussa: "Til deg, du hei og bleike myr". Naturskildringane i dette diktet malar eit bilete av det finaste norske landskapet eg veit, nemleg jærlandskapet:

Til deg, du Hei og bleike Myr
med Bukkeblad,
der Hegre stig og Heilo flyr,
eg gjev mitt Kvad.

Til deg, du visne Lyng um Haug,
der Draumar sviv,
eg gjev min Song um Dimd og Draug
og dulde Liv.

Eg kjenner deg, du Trollheim graa,
du Skugge-Natt!
Eg rømde rædd; men stundom maa
eg sjaa deg att.

Eg kjenner deg, du Havsens Marm
med Galdre-Song;
du gauv meg Gru i rædde Barm
so mang ein Gong.

Eg kjenner Striden tung og sein
mot Trolldoms Vald.
Gud hjelpe oss for brotne Bein
og Mannefall!

Eg kjener deg — eg kjenner deg,
som ikkje vann! —
Eg saag din Strid, eg veit din Veg
i Skugge-Land.

Eg røynde sjølv den Striden stygg
i mange Aar,
med ville Mod, med bøygde Rygg,
med svære Saar.

Du um meg sviv, du hjaa meg sit,
du arme Aand!
I meg du enno riv og slit
i dine Baand.

Eg veit det vel: dei sterke Troll,
den Vilje rik;
ein Baat i Foss, eit Kvad i Moll,
sløkkt i eit Skrik. —

*

Men Lerka stig fraa gløymde Grav
med Sigers Ljod;
og Vinden stryker inn av Hav
so frisk og god.

Og um me kjenner Graat og Gru
og Saknad saar,
so maa me Lerkesongen tru,
som lovar Vaar.

2. Eg liker godt våkenattstemninga som blir skildra i "Storby-natt"

av Rudolf Nielsen:

Jeg går og drømmer i den lange gate
på bunden av den milevide by.
Så langt jeg øiner løper denne flate
som skinner med en glans lik valset bly
i skjæret fra de høie buelamper.
For det er natt. Og det er lyst og godt
her nede på de asfalterte dybder.
Forlengst er dagen og dens mørke gått.

Nu er tiden da de gode sover.
En klokke slår den annen time inn.
Det runger langsomt fra et sted høit over
de mange buelampers hvite skinn.
Som i en veldig tunnel klinger lyden
av mine skritt imellom vegg og vegg.
En kvinne smyger hånden i min lomme,
og henger ved mig som en sulten klegg.

En prikk av lys blir synlig langt derhenne
hvor gaten ender i en loddrett sprekk.
Der differ av en lyd jeg skulle kjenne...
Og prikken blev en bil. Men den er vekk.
Jeg hører motorsurret langsomt svinne
langt inne mellem disse tause hus.
Men fjernt, som fra en kjempestor konkylje
slår byen ut sitt monotone sus.

Og varm av lykke går jeg og kjenner
i dette dyp har jeg mitt hjem, min rot.
For her er alltind skapt av menneskehender -
fra lyset ned til stenen ved min fot.
Her blinker ingen stjerner gjennem natten
som stumme trusler om en evighet,
her hvisker ikke mulmet mot mitt øre
sin uforståelige hemlighet.

3. For litt sidan las eg Mario Vargas Llosa si bok, Rampejenta. Her les hovudpersonen dikt av Neruda for elskarinna si. Eg kjøpte ei samling av dikt i utval, som eg har bladd litt i dei siste dagane. Pablo Neruda skriv i ein anna sjanger enn det eg ofte les, men eg liker han likevel godt. Mange av dikta hans har ein politisk undertone, der dei skildrar og kritiserer tilhøva i Latin-Amerika på siste halvdelen av 1900-talet, og eg har vald ut eit dikt som er svært representativt, for det eg har lese så langt.

"Massakrane"

Men då vart blodet gøymt

under røtene vart det vaska bort

og fornekta

(det var så langt borte), regnet frå Sør skylde det frå jorda

(så langt borte var det), salpeteret fortærde det på slettene;

og døden for folket var som han alltid har vore;

som om ingen og ingenting var døde,

som om dei var steinar dei som fall

på jorda, eller i vatn i det store havet.

Frå Nord til Sør, der dei knuste

eller brende sine døde,

vart dei gravlagde i mørkret,

eller brende i den stille natta,

knoklane deira vart samla i eit hol

eller spydde ut i havet:

ingen veit kvar dei er nå,

dei har inga grav, og spreidde

blant røtene til fedrelandet

ligg dei pinte fingrane:

dei nedskotne hjarto deira:

smila til chilenarane:

dei tapre mennene frå sletta:

kapteinane som kommanderer stilla.

Ingen veit kvar mordarane

grov ned desse kroppane,

men dei skal komma opp frå jorda

og krevja attende blodet til dei falne

når folket reiser seg på ny.

Midt på torget hende dette brotsverket.

Ingen vokstrar gøymde det reine blodet

til folket mitt, og sanden på sletta svelgde det ikkje.

Ingen løynde dette brotsverket.

Dette brotsverket vart utført midt i fedrelandet.

Ingen lyrikkpost denne søndagen

Som de har sett blei det ikkje lagt ut nokon lyrikkpost denne søndagen. Det er ei ekstra travel veke denne veka, eg skal for første gong sette 289 terminkarakterar. Eg har rett og slett ikkje klart å samle tankane nok til å skrive noko vettugt, i dei korte rettepausane eg har hatt denne helga.

Eg har nokre tankar om kva N-posten skal innehalde, så det er ikkje utenkeleg at han plutseleg dukkar opp i løpet av veka. Elles kjem eg til å skrive han neste helg.

Gratis e-bøker

På Planetebook er det gratis e-bøker til nedlastning. Det er i all hovudsak klassikarar. Eg skal lese ei e-bok i løpet av 2011 og gjere meg opp ei meining (det vil seie, finne ut om eg skal behalde den fordomsbaserte motvilja mi mot å lese på skjerm, eller forkaste ho og vurdere å skaffe meg eit lesebrett). Det er ikkje som om eg ikkje ser det miljømessige aspektet eller det praktiske aspektet ved å lese på skjerm. Eg er bare skeptisk til kva auga mine eigentleg synest om å lese på skjerm.

3/52 "Slik skjer det ikke" av Line Berg

Tittelnovella i debutsamlinga til Line Berg, Slik skjer det ikke, er dagens lesaroppleving. Hovudpersonen kryssar sebrastripene over vegen og blir påkøyrd. Denne ulykka fører henne til sjukehuset, kor ho møter legestudenten, som ho seinare presenterer for foreldra sine. Også kjem vendepunktet, for "slik skjer det ikke"...

"Slik skjer det ikke" er ei novelle med ei klassisk spenningskurve og eit veldig tydeleg vendepunkt. Tittelen peikar fram mot slutten, noko som er med på å dempe overraskinga. Novella er ganske enkelt så oppskriftsmessig byggja opp, at det grensar mot det kjedelege. Men så er det språket då, som gjer teksten verdt å lese likevel. Bare sjå:

Du ser at den unge gutten har falt sammen ved siden av bilen, og nå er det folk som løper bort til ham, tar rundt ham og sier at det gikk bra, de stryker ham på ryggen og gjentar at det gikk bra, og du hører ham si at det bare var en time siden han fikk lappen, at det var hans aller første tur alene, han skulle bare ned til sentrum og plukke opp en kompis. Det var han som kjørte inn i deg og slengte deg opp på sebrastripene der du egentlig skulle gått. Men alle krysser jo gata der uansett, noen meter før stripene, det er jo mye kjappere, og du tenker, hvis du bare hadde gått på stripene, ville ikke dette skjedd. Du får lyst til å rope til gutten at det ikke var hans feil.

Det forteljartekniske grepet med å leggje stemma til ein du-person er også med på å skape spenning og gjere novella til ei god lesaroppleving.

Eg kjenner eg begynner å like dette novelleprosjektet godt. Det passar veldig bra å ta ein novelle-lese-pause, i den travle kvardagen. Noveller passar godt, når lesetida er knapp.

Triste forsider

Forsidene i avisene i dag er triste. Dei er fulle av det smilande ansiktet til Maria Amelie, som blei arrestert i går kveld på Lillehammer. Ny tid melder at det blir spekulert i om det er kronikken hennar i Aftenposten forrige veke, "Ikke et menneske", som utløyste arrestasjonen. Med fare for å gjenta meg sjølv: Boka til Maria Amelie, Ulovlig norsk, blir sendt på P2 i Verdt å lese for tida.

Eg skjønner prinsippa i denne saken, at det kan vere snakk om å sette eit eksempel, at det er snakk om å vere like for lova. Eg skjønner at det å gjere forskjell på illegale flyktningar og illegale flyktningar som tar mastergrad på NTNU og jobbar aktivt og engasjert i det frivillige kulturnorge, medan dei skriv gode bloggtekstar og bøker, er i ei juridisk gråsone.

Men eg skjønner ikkje at det skal vere nødvendig å gjere pågripinga på den måten VG melder her. Og eg skjønner ikkje at ikkje fokuset kan liggje på å hjelpe denne jenta til å få papira i orden, framføre å pågripe henne. Og skal ein sette eit eksempel og demonstrere juridiske paragrafar, er Maria Amelie den rette å ta? Det er ikkje nødvendig å behandle fredelege og ressurssterke folk på denne måten! Til Aftenposten seier Heikki Holmås:

- Det er fullstendig mangel på sammenheng i innvandringspolitikken når vi den ene dagen klager på manglende kompetanse hos innvandrere og den neste pågriper og kaster ut innvandrere med den kompetansen vi etterlyser. Hun ville være en ressurs for oss, sier Holmås til NTB.
- Det absurde er at hun under normale omstendigheter kunne søkt om opphold i Norge fra Russland, siden hun har spesialistkompetanse, fortsetter Holmås.

For det er forskjell på etikk, moral og jus. Og om det kanskje er juridisk riktig å arrestere Maria Amelie, så er det ikkje moralsk riktig å behandle eit menneske på denne måten.

Apropos beste-bok-lister