Tematrio - yrker

Lyran spør etter tre bøker som skildrar hovudpersonens yrker, denne veka.

1. Den første yrket eg tenker på, er dei middelaldrande og frustrerte norsklærarane. I Genanse og verdighet av Dag Solstad møter vi gymnaslærar Elias Rukla, som får ei overveldande innsikt i det han underviser ein avgangsklasse på Fagerborg Videregående Skole i Ibsens Villanden. Når han så ikkje får opp paraplyen sin, skjeller han ut elevane, før han går inn i ein ransakingsprosess, der han tenker gjennom kva som har gått gale i livet sitt. Solstad har også skrive om Gymnaslærer Pedersens bereting om den store politiske vekkelsen. Den nyare norske litteraturen har fleire slike frustrerte, middelaldrande norsklærarar som spør etter meininga med livet, som Georg i den svært underhaldande Veke 53 av Agnes Ravatn. Desse bøkene skremmer meg litt, fordi dei fortel om unge, entusiastiske nordiskstudentar, slik som meg sjølv, som midt i livet finner seg sjølv og oppdagar at livet ikkje har blitt som dei førestilde seg då dei studerte.

2. Eg har nyleg lese, og skrive om Siri Hustvedt sin nyaste roman The Sorrows of an American. Hovudpersonen Erik er psykiater. I tillegg til dei store og sentrale plotta som eg har skrive om under, dukkar det stadig opp anekdoter om pasientar av ulike slag.

3. Ei tredje bok, som eg ikkje har lese endå, men som eg er veldig nysgjerrig på er Presten av Hanne Ørstavik. Denne skal handle om ein ung, kvinneleg prest i ein liten by i Finnmark.

Eg må leggje til at dette var ein underleg tematrio. Då eg las temaet, tenkte eg først korleis skal eg klare å skrive om tre yrker i bøker. Etter at eg har skrive ferdig, og delvis tydd til naudløysinga med ei bok eg ikkje har lese, går det opp for meg at nesten alle romanfigurar har eit yrke. Tenk bare på alle politifolka, advokatane og journalistane i kriminallitteraturen. Tenk på dei unge kunstnarane til for eksempel Cora Sandell, Sigrid Undset og Knut Hamsun, som går og venter på det store gjennombrotet. For ikkje å snakke om alle arbeidarane i både nyare og eldre litteratur, frå Oscar Braathen til Per Pettersson. Desse litterære yrkene er ofte viktige. Dei blir ofte brukt til å seie ganske mykje om dei litterære personane. Den hardt arbeidande aleinemora Ida Elisabeth (Undset) ville ikkje vore den same, hadde ho ikkje vore sydame. Det ville heller ikkje Katinka Stordahl i Kranes Konditori ha vore. Og likevel er dei så ulike, dei to.

Tematrio - barndomsskildringar

Denne veka ber Lyran oss bloggarar om å fortelje om barndomsskildringar.

1. Kompani Orheim av Tore Renberg, den frittståande fortsettinga på roman- og filmsuksessen Mannen som elsket Yngve, kor det vanskelege forholdet mellom Jarle Klepp og faren hans blir skildra på ein sterk og vakker måte.


2. En rekke avbrutte forsøk av Selma Lønning Aarø er ei rekke avbrotne forsøk på å skrive ein oppvekstroman. Selma skriv, og blir avbroten av familien sine korrigeringar og tillegg. Boka drøftar og problematiserer dei mange konfliktane ein står ovafor, når ein skal skrive ei sann historie, på ein svært humoristisk måte.

3. Ut og stæle hester av Per Petterson er ei vakker bok med ein heilt fantastisk tone. Den gamle mannen blir minna om sommaren då han var 15. Språket er ei oppleving i seg sjølv.

Tematrio - svenske favoritter

Lyran utfordrer denne veka alle nordmenn til å fortelje om sine svenske favorittar. Eg synest dette er ei flott utfordring. Vi nordmenn har godt av å sjå vekk frå vårt eige, etter denne helga. Nasjonalkjensla toppa seg allereide på vorspielet i Moskva, lenge før gatene blei fyllte av norske flagg og bunadar, pølser og is og glade barn i sola. Så nå treng vi verkeleg litt svensk drahjelp for å komme ned på landjorda igjen.

Berätta om tre norska/svenska favoriter. Välj om du vill berätta om en speciell bok eller en författare.

1. Gunnar Ekelöf. Selvfølgeleg. Han er og blir min svenske favoritt. Det er vanskeleg å trekke ut ein bestemt tekst av Ekelöf, men eg vil likevel presentere han med eit dikt:

"En värld är varje människa"

En värld är varje människa, befolkad
av blinda varelser i dunkelt uppror
mot jaget konungen som härskar över dem.
I varje själ är tusen själar fångna,
i varje värld är tusen världar dolda
och dessa blinda, dessa undre världar
är verkliga och levande, fast ofullgångna,
så sant som jag är verklig. Och vi konungar
och furstar av de tusen möjliga inom oss
är själva undersåtar, fångna själva
i någon större varelse, vars jag och väsen
vi lika litet fattar som vår överman
sin överman. Av deras död och kärlek
har våra egna känslor fått en färgton.

Som när en väldig ångare passerar
långt ute, under horisonten, där den ligger
så aftonblank. - Och vi vet inte om den
förrän en svallvåg når till oss på stranden,
först en, så ännu en och många flera
som slår och brusar till dess allt har blivit
som förut. - Allt är ändå annorlunda.

Så grips vi skuggor av en sällsam oro
när något säger oss att folk har färdats,
att några av de möjliga befriats.

Gunnar Ekelöf (1907-1968)
frå "Färjesång" 1941

2. August Strindberg kjem på andreplassen, med Ett Drömspel, som er ein av desse tekstane som blir større og sterkare for kvar gong eg les han. Gudedottera Agnes blir sendt til jorda for å undersøke kvifor menneska syter og klager slik. Ho reiser rundt i eit draumeliknande landskap og får sjå kvifor det er synd om menneska. Eg har endå ikkje fått anledning til å sjå ei oppsetjing av stykket, men eg liker teksten svært godt.

3. På tredjeplass blir det meir lyrikk, og eg tar meg i å lure litt på om det er den syngande klangen i det svenske språket som gjer at eg er så glad i svensk lyrikk, eller om det er ei anna grunn til at eg liker svenske lyrikarar betre enn andre lyrikarar. Saman med Ekelöf er i alle fall Karin Boye ein anna av mine favorittlyrikar. Eit av dei mest kjendte dikta hennar er diktet "Ja visst gör det ont".

"Ja visst gör det ont"

Ja visst gör det ont när knoppar brister.
Varför skulle annars våren tveka?
Varför skulle all vår heta längtan 
bindas i det frusna bitterbleka?
Höljet var ju knoppen hela vintern.
Vad är det för nytt, som tär och spränger?
Ja visst gör det ont när knoppar brister,
ont för det som växer och det som stänger.

Ja nog är det svårt när droppar faller.
Skälvande av ängslan tungt de hänger,
klamrar sig vid kvisten, sväller, glider  -
tyngden drar dem neråt, hur de klänger.
Svårt att vara oviss, rädd och delad,
svårt att känna djupet dra och kalla,
ändå sitta kvar och bara darra  -
svårt att vilja stanna och vilja falla.

Då, när det är värst och inget hjälper,
Brister som i jubel trädets knoppar.
Då, när ingen rädsla längre håller,
faller i ett glitter kvistens droppar
glömmer att de skrämdes av det nya
glömmer att de ängslades för färden  -
känner en sekund sin största trygghet,
vilar i den tillit som skapar världen.

Tematrio - Omlesning

Denne veka spør Lyran kva slags bøker som blir lese om og om igjen.

1. Morgon og kveld, Jon Fosse si vakre forteljing om den siste dagen i Johannes sitt liv, er ein roman eg aldri kjem til å bli ferdig med.

2. Isslottet av Tarjei Vesaas, denne skjøre og vakre romanen om Siss og venninna hennar Unn, vennskapet deira og Unn som brått forsvinn, har eg også lese mange gonger. Og eg får lyst til å lese ho om att, bare eg tenker på henne.

3. The Picture of Dorian Gray av Oscar Wilde er ei tredje bok eg har lese fleire gonger. Denne forteljinga om kunsten og verkelegheita som blir blanda saman i biletet av Dorian Gray, er eg også veldig glad i.

Tematrio - hembygden

Det har blitt lite blogging siste veka, av ulike grunnar, men nå er eg tilbake. Og Lyran er også tilbake med ein ny tematrio. Denne gongen ber ho oss om å


Berätta om 3 böcker/texter av författare från din hemtrakt eller om romaner som utspelar sig i din hemstad!

Eg står ovanfor eit definisjonssprørsmål når nokon ber meg fortelje om min heimstad. Eg er innflytta Osloborgar frå Rogaland. Eg liker ikkje å måtte ta stilling til om eg er Oslojente eller rogalending. Eg er liksom begge deler på ein gong. Og eg har snart budd like lenge i Oslo som i Rogaland.

1. Den første teksten eg velgjer blir dermed eit kompromiss. I Bondestudentar av Arne Garborg (1883) møter vi nemleg ein gut som flytter frå Jæren til Oslo for å studere, akkurat som eg. Forskjellen er bare at det er godt og vel 100 år i mellom Daniel Sørbraut si reise til Oslo og mi. Daniel er ein skarp gut i heimbygda, og han blir sendt til Oslo for å studere teologi. Han får problem med å forhalde seg til miljøa han møter i byen, ikkje minst fordi han som bondeson har sterke mindreverdigheitskomplekser. Det er ei veldig morsom bok, ikkje minst på grunn av den ironiske distansen forteljaren har til stakkars Daniel, som ikkje får ting heilt til for seg. Eg bør kanskje nemne at boka er skrive av Garborg, på nynorsk ala 1883, så språket kan vere krevande. Men det er ei god bok.

2. Eg har hatt oppveksta mi i Rogaland og som Jarle Klepp i Mannen som elsket Yngve av Tore Renberg, har eg også gått på skuletur langs kongevegen på Jæren og vore tenåring i områda rundt Stavanger. Eg nikkar gjenkjennande til mange av scenene i historia om denne 17 år gamle guten som ikkje veit heilt kva han skal gjere med livet sitt.

3. Sidan eg har budd i Oslo i 8 år nå og sidan eg ser på Oslo som min heimby, kjem eg ikkje utanom Oslopatrioten Jan Erik Vold (som rett nok lever i eksil i Stockholm) si dikting. Vold teiknar opp lyriske bilete av dei delane av Oslo som eg har blitt veldig glad i, og beskriver slik byen på ein flott måte. Ved å lese dikt som "Februar på Olaf Ryes plass" er det som å gå over Grünerløkka ein vinterdag. Eg blir nesten litt kald på nasen av å lese dette diktet. Og det er jo slik Oslo er:

"Februar på Olaf Ryes plass" (Sirkel, sirkel 1978)

Noe

hvitt og noe svart, som i livet

som i

verden, som i dag

på

Olaf Ryes plass – de svarte trærne

ut av

den hvite

snøen, og menneskene

sorte, som går

mellom

trærne, og fuglene

sorte, som flyr

mot den

hvite

snøen og den hvite

himmelen – de få, sandstrødde tråkk

gjennom

parken. Og

bakerst, plutselig

levende

den lyseblå Kjelsåstrikken, på vei

opp

fra byen.

Tematrio - dyr

Denne veka er oppfordringa frå Lyran denne:

Berätta om tre böcker där djur spelar en viktig roll!

Det har vore litt vanskeleg å komme på bøker kor dyr er sentrale. Men etter å ha sovet på det over natta, har eg komt fram til tre bøker:

1. Den første boka eg tenker på er barndomsfavoritten Løven, heksa og klesskapet av C. S. Lewis. Eg veit ikkje kor mange gonger eg las denne boka, men eg kjenner at eg får lyst til å lese ho ein gong til bare eg tenker på ho. Denne nydelege historia om dei fire barna som reiser til eit land på andre sida av kleskapet, kor dei får hjelp av dyra til å redde verda frå den onde heksa. Løva Aslan er det viktigaste dyret, men det er mange andre dyr som hjelper dei i kampen mot den onde Heksen Hvit.

2. Den neste boka eg tenker på er Doppler av Erlend Loe, kor hovudpersonen flyttar ut i skogen og slår leir saman med ein elg som han kaller for Bongo, etter far sin som slett ikkje heitte Bongo (er det ikkje fantastisk med slike språkkritiske utsegn?). Doppler tar avstand frå samfunnet og utvilker eit herleg vennskapsforhold til denne elgen.

3. Mengele Zoo av Gert Nygårdshaug er sommarfuglar svært sentrale for hovudpersonen Mino, guten som overlever masakren av landsbyen fordi han er på sommarfugljakt. Den same sommarfuglen blir seinare signaturen til terroristgruppa Mino er leidar for, som kjempar mot dei store selskapa som øydelegg jungelen.

Tematrio - Jerusalem

Det var så vidt eg ikkje gløymde at det var mandag i dag. Men heldigvis kom eg på det, og fekk med meg Lyrans tematrio.

Denne veka er det ikkje så åpenbart for meg kva eg skal svare, men etter å ha tenkt meg godt om (og lagt inn rom for ei litt vidare tolking av spørsmålet enn kva teksten strengt tatt gir rom for) har eg komt fram til eit svar.



Berätta om tre romaner som har någon koppling till Jerusalem och/eller Mellanöstern!

1. Lyran ber om romaner. Og eg kjem på ein roman som heilt åpenbart er ein roman, som har kopling til Jerusalem og Midtausten, nemleg Selma Lagerlöfs Jerusalem. Denne handlar om ei gruppe svenske bønder som reiser til Jerusalem for å leve i eit religiøst kollektiv der. Eg las boka då eg var 17, like etter at filmen hadde kome ut, så eg hugser ikkje så mange detaljar. Men eg hugsar at dette var den første Selma Lagerlöf-boka eg las, og at ho åpna augene mine for eit stort og flott forfattarskap.

Sånn i farta, trur eg Jerusalem er den einaste romanen eg kjem på at eg har lese, med handlinga lagt til Jerusalem. Eg kan sjå mot Midtausten og nevne Orhan Pamuk, men den einaste romanen eg har lese av han fortalte eg om i nobel-trioen, så eg lar han liggje. Derimot ser eg litt bort frå spørsmålet om romanar og trekker fram to andre bøker med handling lagt til Midtausten.

2. Jobs bok i Bibelen er ingen roman, men likevel ei episk forteljing som eg er svært glad i. Boka stammar frå Midtausten, og eg trur dette er den sterkaste litterære drøftinga av mennesket sine vilkår eg nokon gong har lese. Boka er bygd opp med ei rammeforteljing og ei lang rekke dialogar. I rammeforteljinga får lesaren vite at Job er ein rettferdig mann og at Gud let Satan sette han på prøve gjennom å ta frå han alt og ramme han med sjukdom. Vidare får vi lese ei rekkje dialogar mellom Job og dei tre vennene hans, kor vennene til Job forsøker å forklare kvifor han som er rettferdig må lide. Job held fast på at dette er urettferdig og at svara til vennene ikkje er gode nok. Til slutt blir Job frikjendt av Gud, eller av ei tale i stormvinden. Dei spørsmåla som blir stilde her, blir stilde igjen og igjen, i eit utal av dei verka som har blitt kanoniserte som viktige verk i verdslitteraturen. Kvifor må mennesket lide? Eg veit ikkje om det er eit spørsmål ein kan finne svar på, men Jobs bok gir i alle fall ei svært god drøfting av dette spørsmålet.

3. Diwan-trilogien av Gunnar Ekelöf er heller ingen roman, men eit episk dikt kor handlinga er lagt til Midtausten, eller Orienten. "Diwan över Fursten av Emgion" (1965), "Sagan om Fatumeh" (1966) og "Vägvisare till underjorden" (1967) utgjer tilsaman ein omfattande diktsyklus. Trilogien inneheld ei rekke poetiske høgdepunkt. Eg blir i alle fall ikkje ferdig med å lese desse dikta, igjen og igjen, slik det gjerne er med Ekelöf si dikting.

Tematrio - Nobelprisvinnarar

TeLyrans Noblesser er ein veldig fin, svensk bokblogg som eg har lese ei stund. Nå har forfattaren av bloggen invitert andre bloggarar til ein "tematrio", noko eg synest høyrest ut som ei morosam utfordring. Den første trioen er:



Vilka är dina tre favoritböcker skrivna av författare som erhållit Nobelpriset?





Eg har på langt nær lese alle nobelforfattarane, og då eg bladde meg gjennom lista på Wikipedia, for å sjekke at eg ikkje bomma fullstendig på valet av forfattarar, slo det meg at dette kanskje hadde vore eit prosjekt for tida framover. Det er i alle fall veldig mange namn på denne lista, som eg kunne tenke meg å ha lese.

Men tilbake til utfordringa, her er mine tre favorittar (eg har tolka spørsmålet til bøker skrivne av nobelprisvinnarar, ikkje utelukkande titlar som har vunne nobelprisen):

1. Kejsarn av Portugalien av Selma Lagerlöf: Dette er ein roman om husmannen som utvikler ei vrangforestilling om at han er ein portugalsk keisar, etter at dottera flytter heimefrå. Selma Lagerlöf har ei heilt spesiell evne til å skildre psykiske forstyrringar frå innsida til hovudpersonen, på ein slik måte at lesaren får vere med og oppleve det som skjer inne i romankarakteren. Dette gjer ho på ein ekstra god måte i denne romanen.

2. Jenny av Sigrid Undset: Jenny var gjennombrotsromanen til Sigrid Undset, og min personlege favoritt. Den handlar om Jenny som reiser til Roma og lever i kunstnarmiljøet der, hennar forhold til kunstnaren Helge Gram og seinare til faren hans. Det er lenge sidan eg las boka, men ho gjorde sterkt inntrykk. Når eg skriv nå, kjenner eg at eg må lese ho om igjen snart.

3. Mitt navn er Karmosin av Orhan Pamuk: Dette er den einaste boka eg har lese av ein nobelprisvinnar før han vann nobelprisen. Handlinga er lagt til 1500-talet i Istanbul, kor både ei kjærleiksforteljing, eit mord og forteljinga om dei muslimske miniatyrmalarane ved Sultanen sitt hoff er sentrale. Kapitla har ulike forteljarstemmer, alt frå liket av den myrda mannen, dei ulike hovudpersonane, til ein mynt får fortelje sine historiar. Dette gjer romanen ei spenning, og ein må som lesar vurdere kven av desse forteljarane ein skal stole på.